რატომ არ უნდა შევაყვაროთ ბავშვებს წიგნები?

რაღაც ჯგუფში იკითხეს 9 წლის ბავშვს კითხვა რომელი წიგნით შევაყვაროო და მე-19 საუკუნის კლასიკოსები ლიდერობენ. 9 წლის ბავშვისთვის ყველაზე თანამედროვე ოტია იოსელიანის რომანებია დასახელებული.
გავჩუმდი, როგორც ჩემს მეგობრებთან ვჩუმდები ხოლმე, რომლებიც გამუდმებით საკუთარ შვილებს ტუქსავენ წიგნებზე მეტად ვიდეო თამაშების სიყვარულისთვის. გავჩუმდი, რადგან 9 წლის ასაკში წიგნების კითხვა მიყვარდა და შეჩვეული ვარ დადგენილი აზრების გაუპროტესტებლად მიღებას.
არა და როგორია, რომ 9 წლის ბავშვს აუხსნა, რომ, როცა ცხოვრება მის წინაშე ასეთი აქტიურია და გარშემო იმდენი რამაა შესაცვლელი, გინდა, პასიურ მდგომარეობაში ჯდომა და სხვების აზრები შეაყვარო.
თამაშებიც ლიტერატურაა, მიმდინარე თხრობასთან ერთად მოთამაშეს სიუჟეტის შეცვლაც შეუძლია. ბავშვი თვითონ არის ავტორებთან ერთად სიუჟეტის დამკორექტირებელი და მთავარი მოქმედი პირიც. თავად არის შესული თხრობაში და საკუთარ თავზე განიცდის ბიძია თომას ქოხის ისტორიულ ამბებს, – ეგ თამაში თურმე მართლა არსებობს. ხანდახან მგონია, რომ წიგნები პოლიტიკოსებმა გამოიგონეს სიუჟეტში ჩაურეველი მოქალაქეების შესაგროვებლად.
პოსტმოდერნისტულ ლიტერატურაში ეს პოლიტიკური ხარვეზი გამოსწორებულია, მკითხველსაც აქვს პატარა არჩევნების უფლებები, ხან მკითხველის გადასაწყვეტია რომელი ფურცლიდან დაიწყებს კითხვას აზრის გადმოსაცემად, როგორც ეს აკა მორჩილაძეს წერილებშია, ხან ნებისმიერ სოფისტური ლიტერატურაში მკითხველი მწერალთან ერთად პასუხობს შეკითხვებს. მაინც ეგოცენტრული საუკუნე გვაქვს.
დღეს უფრო პრეტენზიულები ვართ ხარვეზების მიმართ. მაგალითად, ჩემი ყური ვეღარ უსმენს გიტარიან ტიპებს უბანში, იმდენად რუტინულია მაღალი ჟღერადობის ფონოგრამიანი მუსიკა ჩემთვის, ნატურალური ხმები ხო ხარვეზებითაა სავსე. ასტრონავტების ინტერვიუდან ვიცი, პირველად რომ გადიან კოსმოსში და დედამიწას ზემოდან დაჰყურებენ, ამბობენ: ” ამმ, იური გაგარინს მოეწონებოდა”. თვალი ხომ ვერ აღიქვამს იმაზე უკეთ, ვიდრე – კამერა. და იცი, მშურს ხალხის, ვისაც პეიზაჟების ძალიან ბევრი ფოტო მასალა უნახავს და მაინც, როცა ჭაუხებიდან გადმოყურებს ხევს, ამბობს: “რა ლამაზია”.

რატომ ვკითხულობთ წინასწარმეტყველურ რომანებს? ავრორას მაგალითი

გუდრდსში ერთი კალუსტროფობიული ავტორი გავიცანი ჯ.ს. ჯენსენი, რომელმაც “ავრორას აღზევების” (“aurora rising”) ტრილოგიის მეორე წიგნი “თავბრუსხვევა” (“vertigo”) რამდენიმე კვირაა რაც გამოსცა ასევე პატარა სივრცის მოშიშარი მკითხველებისთვის, ხოლო პირველი ნაწილი “starshine” სადღაც ნახევარი წელია არსებობს.
თუ პეიზაჟის თემა რომანში შევიწროვდა, კოსმოსის აღწერა ჯერაც აქტუალურია. მითუმეტეს ჩემთვის, რადგან ვარსკვლავების დათვლა მესიამოვნება. ტრილოგია წარმოადგენს სამეცნიერო ფანტასტიკის წინასწარმეტყველურ ჟანრს და რძიანი გზის კოლონიზაციას, როგორც მე ვიტყოდი, კაკაოდ ქცევის ვარიანტია. ავტორი ჯერ გვთავაზობს რუკას და მთელი რომანების მანძილზე ნახაზებზე ცვლილებების შეტანას წარმოადგენს. მიუხედავად იმისა, რომ წიგნები მომეწონა, ვისურვებდი მეტი ფუტურისტული ფრაზის, თუნდაც პროფესიული სლენგის წაკითხვას. ასეთი სნობი ვარ.  ხოლო მიზეზი, რატომაც წიგნებმა ჩამითრიეს, გახლდათ მუდმივი შიშის ქვეშ ყოფნა, რომ ისედაც ომიანობის დროს იცი, რომ შენ თვალწინ გადაიჩეხებიან შავ ხვრელში უცხოპლანეტელები და ადამიანები, რა მოხდება თუ დედამიწის, მთვარისა და მარსის მასა გაერთიანდება, თან როგორ დასრულდება საიდუმლო პორტალის ძიება – ანუ შინაარსი. შინაარსი კი ნოვატორული იმდენად არ არის, რამდენადაც დაფუძნებულია სხვადასხვა ვიდეო თამაშებზე. მაგრამ ძალიან ბევრი ინფორმაციაა შეკრებილი, რაც უკვე შემეცნებითია.

წიგნის ზოგადი შინაარსი:
2300-იან წლებამდე დედამიწა გავიდა კოსმოსში და საკუთარი ალიანსი (Earth Allience) შექმნა სენექანის ფედერაციისა (Senecan federation) და დამოუკიდებლებს (independents) შორის. მთავარ როლშია ა) ხომალდის მძღოლი და კოსმოსის მზვერავი ალექს სოლოვი, რომელიც წარმოადგენს დედამიწას, არის მებრძოლი ოჯახიდან;  ბ) სენექანის რესპუბლიკის საგანგებო ოპერაციების ინფორმატორი აგენტი ქალებ მარანო. ისინი ბრალდებულნი არიან ტერორისტული აქტისთვის და ქვაკუთხედად ნებულას პორტალის გახსნას ისახავენ, რომელიც თავის თავში კაცობრიობის წარსულსა და მომავალს მოიცავს.
ამაზე გამახსენდა, რომ ავტორის ბლოგინგიდან, სადაც რომანებს პოსტებს მოაყოლებს, გამოაქვეყნა სტატია თუ რა ისწავლა ტრილოგიის წერისგან. ამ და საკუთარი მკითხველობითი ლეველიდან გიზიარებთ:
1. თუნდაც მთელი დღე გუგლის ყოველი ნახვრეტის ხმარებაში გაატარო, ეფბიაის კარებზე არ მოგაყენებს (და ალბათ არც ნასას), რათა ლაზერული იარაღების გამოცდაზე მოგიყვნენ ან ჰაკერულ უნი ვირუსებზე. აქ ავტორს იმედი აქვს, რომ ეფბიაი მის კართან მართლაც არ მივა ამდენი ასაფეთქებლის დაგუგვლის გამო.
2. მკითხველთა ნაწილს არ მოეწონა ფინალი ე.წ. მაგნიტური სტილით. არა და ეს ხერხი სერიული წიგნების შემთხვევაში მომდევნო ნაწილის გაყიდვაში უკეთ ეხმარება, ხოლო ავტორს უყვარს მაგნიტური სტილით დამწყვდეული ტიპები და მადლობას უხდის მათ.
3. ჩემთვის სამწუხაროდ, ვისაც დიალოგებიც კი სამეცნიერო ლიტერატურაში ნერვებს უშლის, პეიზაჟებად ჩართული ურთიერთობების გარჩევები მაღიზიანებს და “ლოუ ტექის” კატეგორიაში გამყავს, და ამის თვალსაჩინო მაგალითი ჩემთვის ლათინური საი ფაი სერიალი “კიდობანი” იყო (პირველ სეზონში თუ კიდობანი ოკეანედ ქცეულ დედამიწაზე თევზების სხვადასხვა სახეობას გვაცნობდნენ, მეორე სეზონში “დედაჩემს რატომ უღალატე” გარჩევები დაიწყო), – ავტორი სწავლობს, რომ რამდენი კიბერნეტიკული პოზიციაც არ უნდა აღწეროს, პერსონაჟს დიდი მნიშვნელობა აქვს და ნეტა არ ესწავლა. იმდენი გამოუსადეგარი პერსონაჟი გვხვდება თუ “იარაღი”, რომლებსაც “არ გაუსვრიათ” ან მესამე ნაწილისთვის ინახავენ თავებს.
4. აღარაა საჭირო ტრადიციული გამომცემლობა პოპულარობისთვის, ყოველთვის გამოჩნდებიან სამეცნიერო ფანტასტიკის ნერდები დასავლეთ ნებრასკაზეც კი, აქვე არსებობს იმედი, რომ “სტარშაინმა” ადამიანი ლოთობისგან იხსნას.

მართლაც, რომელი ოცდამეერთელი არ ისურვებდა სასიყვარულო თავგადასავალს გალაქტიკურ წვიმებში, ბოლო-ბოლო მთვარის შუქი ხომ შეყვარებულთა ფეტიშია, მაგრამ შთაბეჭდილება მექმნება, რომ მწერლისთვის ურთიერთობებზე წერა გაცილებით ადვილად გამოსდის და პროფესიული სლენგის უქონლობის ორმოს ამოავსებს.
მიუხედავად ამისა, გუდრიდსში რომანებს მაღალი შეფასება მივეცი, რამდენიმე მიზეზის გამო:
1. სუბიექტური მიზეზია. ვიცი, რომ დიდი ხანია კოსმოსური ფანტაზიით არ მიცხოვრია და უფრო დიდი ხანია ასეთი აღფრთოვანებით წიგნი არ წამიკითხავს. თუმცა გუდრიდსში მონიშნული ასტრონომ-ასტროლოგიის დოკუმენტური წიგნებით ვასკვნი, რომ, მართლაც, კოსმოსი ჩემი ფეტიშია.
2. როგორც ავტორის ქმარი აკომენტარებს,”ომი და მშვიდობაზე” ადვილად მაინც იკითხება ეს წინასწარმეტყველური ჟანრიო.
3. ეს ქალი მართლა ბევრს შრომობდა, თუნდაც საკუთარი სახელების შერჩევაში. შრომის დაფასებასთან ერთად ამან თამაშის აზარტი გამიჩინა და კითხვის კვალდაკვალ ვგუგლავდი ამ კერძო სახელებს – იქნება სიმბოლოების ახსნისგან სპოილერი მიმეღო. ასევე დამიგროვდა ვერსიები ტრილოგიის მესამე ნაწილთან დაკავშირებით.
4. გადმოსცა ის, რისი თქმაც უნდოდა, რა ფაქტორიც, ყველაზე მნიშვნელოვანია მწერლისთვის.
ერთხელ ერთმა ნაცნობმა დაასკვნა, რომ ფანტასტიკურ ნოველებს, მხოლოდ უპრობლემო ადამიანები კითხულობენ და ჩემი ჩართულობაც პირადული ცხოვრების არ ქონის გამო მოხდა. მაგრამ თუ უფრო ღრმად დავფიქრდებით, რატომ აინტერესებთ ადამიანებს წინასწარმეტყველება და ამისთვის თუნდაც ყავაში იხედებიან? ან რა სარგებლობა მოაქვთ ადამიანებს, რომლებიც მომავლის დაგეგმარებაზე წერენ? ჯ.ს. ჯენსენი ასეთ პასუხს იძლევა: we need someone to dream.
ნუთუ მხოლოდ ამიტომ? რაც შეიძლება მეტი რეალობა უნდა შეიქმნას, რაც მომავლის მომზადებაში, დაგეგმარებაში დაგვეხმარება. როგორც, თუნდაც, თითქოს არაფრის მომცემი, მკითხაობებიდან მოვლენების შესაძლო განვითარების წარმოდგენებთან გვაქვს საქმე, შანსი, რომ  სხვადასხვა ვარიანტზე ვიფიქროთ. თუ ისტორია, ცნობილი გამოთქმის მიხედვით, არის “რა მოხდა”, ხოლო ხელოვნება “რა შეიძლება მომხდარიყო”, ფანტასტიკური ხელოვნება წარმოადგენს თუ “რა შეიძლება რომ მოხდეს”. და ჩვენ მართლაც გვჭირდება ამბიცია, რომ ვიოცნებოთ. უნდა ვკითხულობდეთ, რომ მოხდეს.

შეიწვება თუ არა კარტოფილი კოსმოსში?

 -რატომ იყო საბჭოელი ბავშვი გონებაჩლუნგი?
– იმიტომ რომ მას არ ჰქონდა კომპიუტერული თამაშები.

ამას წინათ ბიბისიზე სტატია მომივიდა თავისი ტუტორიალებით კოსმიური კულინარიის შესახებ, რამდენად იყო შესაძლებელი ნულოვანი გრავიტაციისას ისედაც შხეფიან ზეთზე კარტოფილის დაყრა, რაც ჩემთვისაც პრობლემატურია. აღმოჩნდა, რომ მარსის გზაზე, მთვარეზე ბაღის მოწყობაზე და 2050 წელს დაგეგმილი კოსმიური ბავშვის დაბადებამდე, კოსმიური კულინარია მნიშვნელოვან ადგილს იკავებს უგრავიტაციობის შესწავლაში. მეტიც, ნასა სათანადო სემინარებს ატარებს და აცხადებს, რომ ასტრონავტებს კოსმოსში მზარეულებს გააყოლებენ, მხოლოდ პურზე და წებოვან თაფლზე რომ არ იყვნენ. ისიც ცნობილია, რომ აქამდე სივრცეში გაჭრილები ვიტამინებითა და პაკეტში ჩაყრილი მინერალებით არსებობდნენ.

თეორიული სივრცის მხრივ ჩემთვის ნაყოფიერი სეზონია ზამთარი, როცა ზაფხულის თავგადასავლები უარეს შემთხვევაში დათვურ ძილს მთავაზობს, ხოლო პირიქით – ინტროვერტულ სეირნობას მიწყობს და წიგნებს მაკითხებს. მაგალითად, რაც ნასამ სფეისშიპის “მართვის მოწმობების” გაკვეთილები ონლაინში გამოიტანა, მას შემდეგ წავიკითხე ჯოზეპ ჩამპერსის ნაშრომი “ფრენის მოდელირება“, სადაც ნაჩვენებია 1920 წლიდან დღემდე მფრინავი მანქანების ევოლუცია და ერთგვარ ლექსიკონს წარმოადგენს ფიზიკის, მფრინავი-ინჟინერის საბაზისო მცოდნე სტუდენტებისთვის. ეს ლექსიკონი საჭიროებს სულ ცოტა პროფესიული ინგლისურის ლექსიკონს მაინც. იმ მწირეთაგან მთავარი, რაც ნაშრომიდან გავარკვიე პროგრამებისა და ნაწილების პრიორიტეტების ჩვენებაა, რაც ევოლუციის გზაზე გამოიყოფა, რომლებიც მათ მაწარმოებელ თანამშრომლებს შეესაბამებიან. ასევე გამიტაცა ხელისგულისოდენა მფრინავმა მოდელებმა და ექსპერიმენტის ჩატარების აკადემიური ენით აღწერილმა თავგადასავლებმა. 

მფრინავი ობიექტების გარდა კოსმიური არგონავტები თუ გაინტერესებთ, შეგიძლიათ წაიკითხოთ მარკ დ. ბოუელსის “აერონავტების აპოლო“. მასში აღწერილია კოსმოსში გადაყრილი საბიუჯეტო ამბებიდან ჩამოსულთა შოკურ თერაპიამდე. ენა საინჟინრო ნაშრომთა შედარებით მეტად ჰუმანიტარულია და ისტორიის მოყვარულთათვის ნატურალისტურად აღწერილი ფაქტებით გამოირჩევა. კოსმოსზე წიგნებიდან საკმაოდ ცოტა მაქვს წაკითხული, თუმცა მათ შორის იმით გამოირჩევა, რომ ყურადღება ინჟინერიადან ინჟინერებზე, მათი შემოქმედების მეთოდებზე მახვილდება.

ამასობაში, მხატვრული ლიტერატურის კითხვა გაცილებით მიჭირს, დოკუმენტური პროზა ჩემზე იმდენად მოქმედებს, რამდენადაც, თავის დროზე, საკუთრივ პროზამ იმოქმედა პოეზიაზე. ეს მოხდა ბაკალავრიატში სწავლისას, როცა მოდის ინდუსტრიაზე წიგნებს ვათვალიერებდი, ამიტომ არ არის გასაკვირი, რისი წაკითხვაც მინდა მოვასწრო დღესასწაულებზე. ეს არის დენის ჯენკინსის წიგნი კოსმიურ ჩაცმულობაზე, იმ მნიშვნელოვან ატრიბუტზე, ხომალდის ინჟინერიასთან ერთად, ადამიანსაც რომ გაიყვანს, წაიყვანს, გადაკარგავს.

ჩრდილოეთის ნახევარსფეროს კალენდარი, 2014

აქედან შეგიძლიათ გადმოწეროთ ახალი 2014 წლის ასტრონომიური კალენდარი, რომელიც შეიცავს მთვარის ფაზებს, მეტეორების ცვენას, მაგნიტური და სხვა დღეების აღნიშვნას. მალე დედამიწა დანიშნულების ადგილამდე მივა და აღვნიშნავთ. აქაო და, ცხენის წელი მოდისო, ხეტიალი უყვარსო, გაგარინიც მშვილდოსანი იყო და სახლში ვერ გააჩერებდიო. მაგრამ მთავარი ყოველ წლიურად მიმატებული დღის მეოთხედია. ყოველ ოთხ წელში თებერვალს რომ აიძულებს კალენდარში 29 რიცხვის დამატებას. ვერც მასობრივმა მონდომებამ დაძრა დედამიწა და მთელი მასშტაბით ჩატარებული საერთო რიტუალის მიუხედავად, ახალ თარიღთან ექვსი საათით აცდენა ხდება. საყვარელი დაბადების დღის მილოცვაც კი უბრალო თარიღია და არა დედამიწის განლაგება მზესთან ზუსტი პოზიციით ღერძთან მიმართებაში. თუ კათოლიკეები დაბადებას 25 დეკემბერს აღნიშნავენ, ხოლო მართლმადიდებლები კალენდარში ცდომილებას აბრალებენ და 7 იანვარს, ასტრონომიულად თარიღი მოძრავია და მზის არაბუნიაობის, მზის კულტის ჩასანაცვლებად გამოიყენება. თუმცა ასტრონომიულადაც საინტერესოა ეს პერიოდი, მზის სითბო ჩრდილოეთი ნახევარსფეროდან სამხრეთში ინაცვლებს და სამხრეთში გაზაფხული დგება.

ერთხელ პატარა ანნა ბლუმი დედამ პირველად წაიყვანა დაკრძალვაზე. ბევრი ვიტირე თუ ცოტა ვიტირე, სევდა სხვა სტუმრებზე მეტი გამომივიდა. მიზეზი რომ მკითხეს, ვუპასუხე: მატყუებდით, რომ სიკვდილის მერე ცაში ხვდებიან, მიწაში ჩადიან მეთქი. მერე ყოველ ღამე რომ არ მეტირა, დედა შთამაგონებდა, რომ განსაკუთრებული ვიქნებოდი და ცაში წავიდოდი. ჩემი წლის გეგმა მხოლოდ ერთია: თვითმფრინავით მაინც წავიდე.

მზე ბადეში

წინა კვირას სლოვაკური კინოს დღეები რომ იყო, ერთი ფილმი დამამახსოვრდა, მთვარის შესრულებითა და მზის დაბნელების სამზადისით იწყებოდა, მინებს რომ მურავდნენ და სახურავებზე ადიოდნენ. მზის დაბნელება რომ სანატრელი გაგიხდება ადამიანს, მხოლოდ ერთი წელი მახსენდება, სექტები რომ კარდაკარ დადიოდნენ და გამურულ სათვალეებიან ხალხს მოძღვრავდნენ.

ფილმი პიროვნულ ჰორორს წარმოადგენს ბრმა ადამიანის ოჯახის ფანჯრიდან, მე კი ძალიან მეშინოდა, არ დაბნელებულიყო, ქვის ხანელი ბავშვივით, მხეცების ნაცვლად ბუნებრივი მოვლენების რომ ეშინია.

გახსოვთ ის დრო, ქვეყანას ლოტო რომ აერთიანებდა, ტელევიზორის წინ დავსხდებოდით და ამოსულ ციფრებს შემართებით ვავსებდით, დიდი არაფერი მოუგია ჩემს ოჯახს. შიშზე იმ დროის საღამო მახსენდება, უხმო ბავშვი ვარ, მაინც არ შემამჩნევენ მეთქი და სოფლიდან ტყეში გავიპარე. თავგადასავალი მაშინ დაიწყო, როცა ხეების ჩრდილში მომაკვდავი მგელი დავინახე. პირდაპირ ვედექი და ვუყურებდი როგორ იწვა, ვეფერებოდი. ფილმის ყურებისას კი უფრო მეტად მეშინოდა, ვიდრე იმ დღეს. მეშინოდა მგლის, ანუ მეშინოდა, არ მომკვდარიყო.

ამ აგვისტოს, როცა ქალაქიდან მორიგი გაპარვა მოვიფიქრე იგივე ტყეში, მოლაშქრეები გავიცანი კარვებითა და საგზლით. ვითამაშეთ თამაში ამა და ამ დღეს რას ვაკეთებდით გარტყმის პრინციპით, და აღმოჩნდა, რომ სწორედ იმ წელს მგელი დაუჭრიათ და მე ისინი ვიპოვნე. ასე მეგონა ბავშვობის სითამამე ვიპოვნე და ახლა  მზის დაბნელებასთან ერთად დავკარგე.

ამას წინათ ვფიქრობდი, ისე დაემთხვა, ჩემი თითქმის ყველა სამსახური მიწის ქვეშ იყო, ფანჯარას ვერ გააღებდი, მზის სხივი ვერ მოგეკარებოდა. ალბათ ამიტომ მაქვს რუტინულად გაყინული კიდურები და სტაბილური დანაკლისი სიცხის.

დაბალ წნევიანთა კლუბი უნდა გავხსნა, სადაც გავუზიარებთ ერთმანეთს როგორია იცოდე, რომ კოსმოსში ვერასდროს გახვალ, ცხოვრობდე მიწაზე განთხმული, თითქოს მთელი ცა შენზე დაემხო, მიწაზე და წყალზე, იცხოვრო ცოდვილივით ძალიან დაბლა, ინტროვერსიულად, შენგან ისედაც გადის სიცოცხლე, მაკრო კამერით აკვირდებოდე სამყაროს და სხეულზე ადრე ქვეცნობიერი იღვიძებდეს. იცოდე, რომ გღვიძავს, მაგრამ ვერ ინძრეოდე, სისხლი გიორთქლდებოდეს, ღვინო გწყუროდეს.

მკრთალი ლურჯი წერტილი

ღრმა კოსმოსიდან ათინათის მტვერში დაკიდული მკრთალი ლურჯი წერტილი მოჩანს. ეს აქ არის. სახლია. ჩვენ ვართ. ერთადერთი სახლი, რაც ვიცით,  – ალბათ გეცნობათ კარლ საგანის მოხსენება “მთელი კაცობრიობის ისტორია ამ პაწაწინა პიქსელში ჩაეტია” კორნელის უნივერსიტეტში. შემდგომში მოხსენებითი წიგნიც უძღვნა 1990 წლის “ვოიაჟერ1”-ის (Voyager 1)  მიერ 3.7  ბილიონი მილით (6 ბილიონი კმ-ით) დაცილებულ დედამიწას მკრთალი ლურჯი წერტილი: მომავალი კაცობრიობის სურათები კოსმოსში (Pale Blue Dot: A Vision of the Human Future in Space ). იმის შემდეგ დედამიწის ბევრი ფოტო გვექნება, მაგალითად: დედამიწა სატურნის ბეჭედში (2006), რომელსაც  პნევმონიის გამო თავად ვერ მოესწრება, მაგრამ თაყვანისმცემლებმა წერილების ბლოგი შეუქმნეს, საუბრობენ მისი ფანტაზიები ფაქტები თუ როგორ ხდება ან მისი ნაშრომების კითხვისას იმპრესიებს გამოთქვამენ.

უმეტესობას, კარლ საგანი მხ. ფილმიდან “კონტაქტი” (contact) ეცნობა, რომელსაც ასევე ვერ მოესწრო. ფილმში ჰოკინგისა და არტურ კლარკის თანამედროვე ფუტურისტი, ასტრონომი და კოსმოლოგი სცენარის ავტორი იყო: შინაარსი ეხებოდა კოსმოსის კვლევის ფონზე ათეისტი და მორწმუნე ადამიანების კვეთას. ნასამ ორი წლის წინ გამოაქვეყნა იმ ფილმების სია მომავალს ყველაზე რეალისტურად რომ გადმოსცემს და “კონტაქტი” მეორე ადგილზე გაიყვანა “გატაკას” შემდეგ. ყველაზე ცუდად გადმოცემულ რეალობაში მაშინ ფილმმა “2012”- იმ გაიმარჯვა. ერთგან კარლ საგანი წერდა: კოსმოსმა ადამიანი თავისი მსგავსი შექმნა, რადგან თავი შეეცნოო.

პირადად მე, როცა პაწაწინა დედამიწას ვუყურებ, ბიძგს მაძლევს, იქნებ ყოფითი პრობლემების არე შევამცირო, იქვე კი ასტროლოგიაში გამოთქმული აზრი მახსენდება, რომ პლანეტების ზოდიაქალურ სახლებში განხილვისას, დედამიწა მუდამ განზეა. კულისებში თითქოს დედამიწას ვენერას ნაცვლად კუროს ზოდიაქოს პატრონად განიხილავენ, ამ დროს შედარებით ეგზალტირებული მაგნიტური ველის თუ სხვა მიზეზების და გამო. ჩემთვის კი დედამიწა იმ ადამიანურობის და ინდივიდუალობის მომცემია, იმ ფონზეც რომ სხვათა მაგნიტური ველები ჩარჩოში სვამენ. რაც არ უნდა იყოს დედამიწა მზესა და მთვარესთან ერთად ის პლანეტაა, რომელის გავლენაც ადამიანიაზე ასტროლოგიაში არამორწმუნე ადამიანსაც სჯერა.

წინა კვირას მეგობარს ქორწილის გადაღებაში დავეხმარე, ჯვრისწერა არ იყო, პროტესტანტი კაცისა და ათეისტი ქალის მხოლოდ ხელის მოწერა, შემდეგ სტუდიაში გადავინაცვლეთ, სუფრის გარეშე. ქორწილის მუსიკოსების არ იყოს, ქორწილის ფოტოგრაფია ნაკლებად ელიტარული ხელობაა, მაგრამ საათნახევარში 150 ლარი მინდა. განცხადება: შვებულება ავიღე, ფული უნდა შევაგროვო, ათასი ლარიდან იწყება, ექსტრა ზუმის ობიექტივი უნდა ვიყიდო კოსმოსისთვის. ჯანმრთელობის გამო მე არავინ წამიყვანს ბილიონი კილომეტრებით შორს, ჩავიდე აბასთუმაში და ვიღო და ვიღო სახლიდან.

ფაუსტის მშვენიერი მანქანა

უძილობისას, როცა ფანტაზიას ცხვრები ამოეწურა, გადავწყვიტე,  დროის მანქანა შემექნა, არა იმიტომ, რომ ვაშლი დამეცა თავზე, არამედ, საათის ისრის წიკწიკის გამო.
მახსოვს, როცა რამე ცუდი შემემთხვეოდა, დროს დავხედავდი, სახლში მისული კი საათს იმ მოცემულ დროზე დავაყენებდი და სურათს ვუღებდი. რაღაც ეშმაკის მანქანებით ვღუნავდი, დალის საათებივით მოჩვარულს ვხდიდი. უამრავი ფოტო დამიგროვდა.
შემაჩვიეს, რომ გაშეშებული წამები ჩიტების გამოფრენით იწყება. ეს კამერის მისტერია იყო თოვლის კაცუნაზე მეტად რომ მჯეროდა.
მოჭუტული თვალებით ვიფიქრე, რომ ადამიანები წარსულით ვცხოვრობთ, ცნების პირდაპირი თუ ირიბი გაგებით.
ანუ არაფერია ისეთი შედარებითი, როგორიც აწმყო, როცა თუნდაც დანახვა სინათლის სწრაფ ფეხებზეა დამოკიდებული, შეხება ტვინის ფუნქციისთვის მიწოდებულ ბიძგზე, რაშიც დრო გადის.
სადაც არ უნდა გავიხედო, მე წარსულს ვხედავ. წარსულს, პირდაპირი გაგებით.
ვიფიქრე, რომ წამის მიმართულება ორგვარი შეიძლება იყოს, – ინტრო ვერსიაში განვითარებისკენ და გარემოს მხარეს.
ხანდახან მგონია, რომ არსებობს მხოლოდ შეგრძნებული წარსული და შესაგრძნები გასავლელი მანძილი და ჩვენ მათ შორის შეჩერებული წამი, რომლით ტკბობაც ან სხვა განცდა არ შეგვიძლია.
აწმყო ფოტოსურათი შეიძლება მხოლოდ იყოს, თუ მას მატერიად არ აღვიქვამთ ქაღალდზე დინამიკურად დადებული მტვერით.  მისი შექმნით, აწმყოს პოტენციას ვიჭერთ.
იმ პოტენციას, რომელიც პირველი ნაბიჯია დროის მანქანის შექმნის თეორიულად მყოფ, მაგრამ პრაქტიკაში არ არსებულ დროსთან შეხების გამო.
მერე ვიფიქრე, რომ დროის საკონტროლებლად მისი არა მხოლოდ შუა, უკიდურესი წერტილების ფლობაც უნდა შევძლოთ და ამ კონსტანტის ენერგიის მატერიად მიმართვა.
თავად ტერმინი ”დროის მანქანა” ხომ ერთის მხრივ, დროის, მეორე მხრივ, სივრცის იარაღის შერწყმით მიიღება. შექმნა მანქანა ნიშნავს მოახდინო დროის ვიზუალიზირება.
დრო, როგორც დამოკიდებული ერთეული, ეჭვის ქვეშ დადგა, მისი სივრცის სხვადასხვა წერტილიდან აღქმის გამო.
გრინვიჩი, სადაც, პირობითად, დრო იბადება, წრიულობის გამო, დედამიწის ათვლის წერტილი არ არის, ხოლო მანქანის შესაქმნელად დროებს სივრცის აღქმაც უნდა შევუთავსოთ. ანუ არა მხოლოდ სინათლის სიჩქარის დაპაუზება და მასზე სწრაფად ან საპირისპიროდ სიარული უნდა ვისწავლოთ ( აქ, ზღვისა და ნიჩბის მაგალითი შეგვიძლია მოვიყვანოთ: მომავალში გადაადგილება წარსულზე იოლია, ამ უკანასკნელის სინათლის სიჩქარის დინების საწინააღმდეგო მხარეს მოძრაობის გამო), არამედ მისი არსებობაც სივრცეში.
თუმცა რაც არ უნდა წავიდე წარსულში, მაინც მომავალში ვიქნები, რადგან თავად წარსულში დაბრუნება სვლაა მომავალში, სპირალისებული განვითარების დინამიკა არ წყდება. ანუ დრო მაშინაც უძლეველია, როცა მისი მაკონტროლებელი მანქანაა შექმნილი და ეს მანქანა მუშაობს.
თუ კოსმოსში დრო მიწასთან შედარებით არ არის ადეკვატური, მათ შორის საზღვრის პოვნაა საჭირო. წერტილი გარდამავალი ზონის.
ამბობენ, რომ თუ შავი ხვრელი ბევრ სივრცეს შეჭამს, დარჩენილი სივრცე დამოკლდება, დაიჭმუჭნება და დრო შედარებით სწრაფად გავა ხოლმე.
ამ ფიქრზე შემეშინდა.
ისიც ვიფიქრე, ცხოვრება უნდა ამოვჭრა, დავჭმუჭნო და ისე შევკრა, რომ წარსული რეალობა ერთმანეთს მიეწეპნონ, – შორი წარსული და აწ უკვე წარსულად ქცეული აწმყო.
აქ მიჩნდება კითხვა სივრცისა და დროის პირველყოფილობის შესახებ.
არ ვიცი ბოლო თუ აქვს, მაგრამ დასაწყისი ექნებოდა.
კვერცხის და ქათმის ანეგდოტივით შეიძლება მართლა ერთი წერტილიდან ერთდროულად შეიქმნენ. დრო და სივრცე ერთმანეთია და ქაოსიდან გამოწვეულმა განსხვავებებმა მათი წარმოშობა განაპირობა.
საბნისა და ბალიშის შორის წამის დაჭერა ვცადე.
მერე ვიფიქრე, რომ დრო თუ არის სივრცის ნაწილი, წარსული და მომავალი ისევე აწმყოა, როგორც სხვადასხვა ადგილი სივრცის სიბრტყეზე განთავსებით. ანუ ერთადერთი ჭეშმარიტება აწმყოა, პარალელურად განლაგებული სხვა დროებით სხვადასხვა არა ეტაპზე, არამედ ადგილას.
შეგვიძლია თამამად ვწეროთ კაცობრიობის ან ადამიანის განვითარებაზე მხატვრული გზის და მოგზაურობის გამოყენებით.
შეგვიძლია მოგზაურობა თავადაც ვცადოთ.
შეგვიძლია მოგზაურობა ტრანსპორტის მეშვეობით და ფეხით. ოღონდ ფეხით ან შორს ვერ წავალთ ან გაცილებით დიდი დრო და ძალა დაგვჭირდება.
თუ დრო არსებობს, მისი კონტროლის გზებიც არსებობს, თუ არ არსებობს, შეგვძლებია მისი გამოგონება. ყველა გზა მანქანისკენ მიდის.
ჩვევების ქონა პირველი სიმფტომია რეალობა წარსულით აღქმული გვქონდეს.
მეგობრები მახსოვს, შეუხებლად ჯერ ასანთის გადაწევას რომ სწავლობდნენ, მერე ისრის. ისარი თვალსა და ხელს შუა ორი წამით იწევა და აზარტში შედიან. და ფიქრში, რომ მეტი ენერგია აიღონ სერიოზული გადაწევისთვის. ზოგი მცენარიდან ცდილობდა აღებას, ზოგი – ცხოველიდან, ზოგიც – ადამიანიდან. ისტორიის ბოლო არ ვიცი. არც მათ იციან.
ისიც ვიფიქრე, რომ დროს პერიოდული აღქმა ახასიათებს. ასაკსა და პერიოდზეა დამოკიდებული მისი შენელება თუ დაჩქარება. გაჩერებაც.
გაჩერება, როგორც  გარემოს დინამიკურ მოძრაობასთან შეფარდებით ტვინის სტატიკურად გახდომა, გაშეშება. აწმყოს აღმოჩენა-გახანგრძლივებით დაბერების შებრკოლება და შეიძლება გადახტომაც  ტვინის იმ ნაწილზე ზემოქმედებით, დროის აღქმაზე რომაა პასუხისმგებელი. ამას ჰქვია ინტუიცია.
ინტუიცია, როგორც მახსოვრობა მოვლენათა თანმიმდევრობისა გაუხსენებელ წარსულში და სიბრტყეზე დროის წინა ჰორიზონტის ხედვა. ამ მხრივ, წინასწარმეტყველური სიზმრებიც სხვა არაფერია, თუ არა, ხედვის მექანიზმის სტიმულირება.
ამ თეორიით, იმდენი სივრცეა, რამდენიც დრო, როცა იმდენი დროა, რამდენიც სამყარო.
გავიტრუნე. ტვინში იმ წერტილს დავუწყე ძებნა, დროის მსვლელობას რომ მითიშავდა. დაძინება დიდი ხანია აღარ მინდოდა.
გაშეშების მერე, ვასკვნიდი, დროის არსებობა პარალელურ სამყაროებს წარმოშობს და მისი რაოდენობა იმდენივეა, რამდენიც ყველა შესაძლო გაელვება ნებისმიერ არსებულთან მიმართებით.
ისიც გამეფიქრა, რომ შეიძლება ყველაფერი ბლეფია და დრო ილუზიაა, ენერგია, ოღონდ რომელიც ფიზიკის კანონებში ვერ ჯდება. არა კონსტრუქციულია.
ეს კონსტანტაზე მიუთითებს, ილუზიის მიერ საათების გამოყენებით ძალით შექმნილი არც სუბსტანცია ორგანიზატორული სულის გასაღვივებლად.
მერე ისიც ვიფიქრე, რომ დრო, რომელიც ჰორიზონტალურად, ჩვეულებრივ, მარცხნიდან მარჯვნივ მოძრაობს, თუ არ შეუძლია ვერტიკალური მოძრაობაც  განახორციელოს, მიმართულება ამაოდაა სივრცეში დაკარგული.
შეიძლება, წარსული არც ერთ სივრცეში აღარ არსებობს. თითოეული გაელვება მკვდარია და რა კარგი გამოთქმაა: დროის დაკარგვა.
ამ შემთხვევაში, მისი სახე მომავალში გამოცდილების სახით არსებობს მხოლოდ და მე თუ უძილობა მაქვს უთვალავი წარსულის გადმონაშთი აჩრდილი თავს დამტრიალებს და ორგანიზმის პროცესის შენელებაში (ძილში) მიშლის ხელს.
ამ შემთხვევაში, მე ყოველთვის ვკვდები. ვკვდები ყოველ ჯერზე, როგორც კი წამი გადის და იბადება ახალი მე ჩემში, რომელიც პოტენციაა, რომ მოკვდეს და ერთხელაც აღარ დაიბადოს.
განადგურებამდე ამბობენ, სინათლის სიჩქარეზე სწრაფი გადაადგილება შესაძლებელია, ეს კი პირველი ნაბიჯია, დროს გადავუსწროთო.
ჯერ სიგნალები გადაუგზავნიათ მომავალში, სატელევიზიო არხები, სულ ამას იმეორებდნენ. ადამიანებსაც გადავგზავნით, – ფრთხილად იპირებიან.
მომავალს რომ გადავხედოთ, თუ შვილი მეყოლება, ვურჩევ, რომ ტურიზმი პერსპექტიული სფეროა, ჩააბაროს.
ცოტა ხანში შეიქმნება ტურისტული სააგენტოები და ფოტოაპარატით ხელში, დაბნეული სახეებით დროებს დავათვალიერებთ. გავხსნით ცემენტის სასტუმროებს ქვის ხანაში და კიბერ მომავალში ქოხებს ავაგებთ, – ანუ დროებს აწმყოდ ვაქცევთ.
ადამიანები ყველაფერს ვაჩანაგებთ.
გამოვფხიზლდი.
ახლა ისეთი რაკეტა გვინდა დროზე სწრაფად რომ იფრენს, მაგრამ მფარველ ანგელოზზე ნელა.
უკან ის ფიქრი დავაბრუნე, ვკვდები ყოველ ჯერზე, როგორც კი წამი გადის და ახალი პოტენციური გვამი იბადება მეთქი.
ცხოვრების სიცარიელით დამძიმებული აღქმა მაქვს და ყოველ ჯერზე არაფერი მტკივა. საშინელი ტკივილები იცის არაფერმა. არ არსებობის გამო ვერ უმკურნალებ.
არაფერზე გამახსენდა, როცა ასტრონომები კოსმოსში გავიდნენ და ცის იქით ღმერთი ვერ ნახეს, ღმერთი არ არსებობსო, აღნიშნეს. დრო თუ კონსტანტაა, დრო ღმერთია. ენერგია, რომელიც ყველა გამოვლინებაში ნაწილდება და ერთადერთია, რომელიც ყველაფერშია. მისი კონტროლით ღმერთი ხარ. სხვა რაღა თვისება უნდა გაგაჩნდეს.
****
უძილობას ძილის გადაგდებით ვძლევ, პერანგიანი ვდგები სარკესთან და თავს გაურკვეველ აწმყოსა თუ წარსულში ვხედავ. ჩამოკიდული მკლავებისა და მუქი ფანქრის მსგავსად დახაზული შუბლის პარალელურად. მიჩნდება შიში არა მომავლის არსებობის, მისი გაურკვევლობის გამო. შიში არა იმისა, რომ სიბერე ულამაზოა, დამძიმებული ცხოვრების გამო სილამაზე ასაკთან ერთად, ვეღარ აღვიქვა. თავს ვატან ძალას და ვაშეშებ:
”წამოდი, წამო! შეჩერდი, მშვენიერი ვარ!”

მეფობა ჯოჯოხეთში

 იანვარში ერთი წიგნის კითხვა დავიწყე. ძველით ახალი წელი იყო და შეიძლება ითქვას, ჩემი მეკვლე გახდა, რამდენადაც მეკვლეობა შეუძლიათ წიგნებს. ამიტომ მივაგებ პატივს და ანოტაციას მოგიყვებით:

          წიგნი პოსტმოდერნისტულ ხანას მიეკუთვნება, ამიტომაც სიკვდილ სიცოცხლის საკითხს ”ექშენის” ეფექტი დაერთო.

     სტივენ ბრუს ნოველა “მეფობა ჯოჯოხეთში” დაიწერა 1984 წელს. ჯონ მილტონის “დაკარგული სამოთხის” გავლენით. იწყება სამოთხის აღწერით, რომელიც ოთხი განზომილებისგან შედგება, გარს კი აკვრია კედლები, ქაოსისგან რომ იცავს. განხილულია პერიოდი დედამიწის შექმნამდე. ლუციფერი მარცხნივ ზის ტახტზე ლილიტთან, თავის მეუღლესთან, ერთად, რომელიც თავის მხრივ ადრე სატანაზე იყო შეყვარებული. სატანა კი ლუციფერზე ორი საფეხურით მაღლა დგას.

        რომანში ათასობით ანგელოზი კვდება ახალი სამოთხის (დედამიწის) აგების გამო. საქმე იმაშია, რომ დედამიწის შექმნისთვის ადამიანები სამოთხის გარეთ უნდა გავიდნენ, სადაც ქაოსია და ესაა მათი სიკვდილის მიზეზიც. ანგელოზები ჰონორარს, ყურადღებას და ზიანის ანაზღაურებას ითხოვენ. ეჭვიანობენ ახალ სამყაროზე.

       როგორც პოსტმოდერნისტები თვლიან, მოდერნული ხელოვნების პოსტმოდერნული პერსპექტივა არა უკიდურესობა, არამედ უკიდურესი წერტილების ურთიერთდაკავშირებაა, რისთვისაც ინტერპრეტაციის საერთო სტანდარტები გამოიმუშავება. რომანში კი ჯოჯოხეთისა და სამოთხის უკიდურესი წერტილი აღმოჩენით დედამიწა მიიღება.

         მალე განხეთქილება ხდება ანგელოზთა შორის. ზოგი აპირებს სამოთხიდან გაპარვას. კედლებს ანგრევენ, რომლებიც ისეა მოწყობილი, რომ დანგრევა შეუძლებელია. დაზიანების შემთხვევაში, მთელდება. განხეთქილება ანგელოზებისა და დემონების გაყოფად სრულდება. ლუციფერი მარცხდება და სამოთხიდან გარბის. ასე იქმნება ახალი განზომილება – ჯოჯოხეთი.

        რომანში წამოყენებულია რამდენიმე საკითხი, მაგალითად, აქვთ ანგელოზებს თავისუფალი არჩევნის ნება თუ შუღლის ჩამოგდება პროვოკაციის ნაწილია? თუ აქვთ არჩევნის საშუალება, ადამიანები რატომღა არიან საჭირონი და საინტერესონი?

       ავტორმა პასუხის გასაცემად მოგვაწოდა სამყაროს თავისებური აღქმა, იერარქიებიც კი სუბიექტურად აქვს განაწილებული.

       დედამიწის შექმნა რომანის ქვაკუთხედია, რომლის ფონადაც მიმდინარეობს მოქმედება. მისი მშენებლობის ჩვენებით ავტორი მის ფუნქციას გადმოგვცემს.

    რომანი გადატვირთულია დიალოგებით და ფილმის სცენარს წააგავს. შინაარსი გაუგებარად მიმდინარეობს ზედმეტი ფანტასტიკური სიუჟეტების შემოტანით და პოსტმოდერნისტული ქაოსის შექმნით. სამოთხის გარეთ არსებული ქაოსის ჩვენება არის თანამედროვე კოსმოსიდან ქაოსის სურვილის გაჩენის ამსახველი.

     ნეტა, როგორი ფეხი ექნება?!

ადამიანის აგებულება რელიგიების მიხედვით

”სპირიტიზმი და მატერიალიზმი ერთი და იგივეა, ისინი მხოლოდ განსხვავებულ ფაზებს წარმოადგენენ, რომლებშიც თანმიმდევრულად იმყოფება ერთი და იგივე ადამიანი”.
ოტტო ვაინენგერი

და შექმნა ღმერთმა ადამი ხატად ღვთისა. თავისნაირი სრულყოფილი და სამება.  მოდი, ვნახოთ, რას ამბობენ სხვადასხვა რელიგიები ადამიანის ანატომიაზე.  ბევრ რელიგიას სწამს, რომ ადამიანს სული ფილტვებში გადაეცა. მისი კონტროლით შესაძლებელია ფრენა და წყალზე გავლა. ამ ცენტრს ტრალმუტაციის ცენტრი ჰქვია. გულის კონტროლის მეშვეობით ხდება ადამიანის შემდგომი განვითარება. მესამე თვალი ავითარებს შემეცნების შესაძლებლობას.

ჩემი ფსიქიური მორჩები,

დავალაგე ნივთები ერთად უხარისხობის მიხედვით.
სადღაც ვაგდივარ მეც
სველი ნაწნვით
მეგობრებმა რომ დამიხვიეს,
მეგობრებმა, რომლებიც გამოვიგონე ხატვისას.

ურიგითობით დალაგებული ჩემი ქაოსი
და ქაოსში მომხდარი თვითმკვლელობები
ფსიქიკურად.

დავალაგე წიგნები ფერების მიხედვით.
ყვითლებთან ჩამოვდე თავი,
ნაწნავებით აკინძული თავი,
ასფალტივით უგულო თავი.
ყვითელი სითბოს ფერია,
სითბო – ჩემი ნაკლი.

ყველაფერი დაიწყო კაფეში.
როდესაც მეგობრები გაკლია ხატვისას,
მათი გამოგონება ადვილია
ხელსაწმენდზე მიხატული ჯოხებისაგან,
თუნდაც მერე ცხოვრობდე ქაოსში,
უგულო ქაოსში,
მალავდე გულს
აბსურდზე თემით და სიჩუმით ქაოსში
და ყველაფერი დაიწყო ქაოსში.

,,,,
მე ავად ვარ, ფსიქიურად გავცივდი
ცივი ოთახის ფონზე,
უსაუბრობის გამო
დახატული მეგობრების ფონზე თარგებად.
თარგები ადამიანებად არ გამოდგებიან.

მე არ მახსოვს რა იყო გუშინ.
გუშინ ალბათ შიში იყო,
რადგან ფსიქიური თვითმკვლელობა ვცადე.
ალბათ ნაკლები ქაოსი იყო
მოჭარბებული ემოციების
და გამოჩნდა ყველაზე შიში
საკუთარი თავის და მილაგებული კოსმოსის დანახვის.

დავსვი წერტილი, რომელიც დღეს უკვე მძიმეა.
მე არასდროს ვსვამ ხანგრძლივ წერტილებს.
წერტილები არ არსებობენ,