ლეგენდები თბილისის დაარსებაზე

საბჭოთა ლექსიკა ურბანულ სნობიზმში გადაიმალა. მაგალითად, ვერის ბაღის კიროვის პარკად მოხსენიება ხო ნიშნავს ჰიპსტერულ სინდრომს “ეგ ადგილი მე შენამდე ვიცოდი”. ურბანული სნობიზმი კი საკმაოდ დუალისტური ბუნებისაა, ეკონომიური ფაქტორები რომ გამოვაკლოთ, მის გამოა რომ ჩემს თაობაში მეტრო ინარჩუნებს სტილს და ვინმე რიგითი საბურთალოელი დიდი ჯიპის მაგიერ ჩადის მიწისქვეშ, მანქანები პროვინციაში უყვართო. სნობიზმის და ცოტა საიფაისაც.

ჩემში მცირეა სოციალისტური გემოვნება, ტიპური კაპიტალისტი გოგო ვარ fast fashion guilty pleasure-ებით. მაგრამ ჩემს თაობას სოციალიზმი ჩვევებში და გემოს რეცეპტორებში განსაკუთრებით შემორჩა. ჩემთვის სოციალიზმის სიმბოლოა ტკბილი ღვინო და შაქრიანი ჩაი, როცა კაპიტალიზმის სიმბოლო მგონია მშრალი ღვინო და უშაქრო ჩაი. კაპიტალიზმისთვის ხო პროდუქტი თავისთავად უნდა იყოს მაღალხარისხიანი შაქარმა რომ არ დაჩრდილოს. მაგრამ არის გემო, რაც მისი სოციალისტური ბუნების გამო მიყვარს, ესაა ოლივიეს სალათა. შეიძლება ბავშვობის ნოსტალგიის გამო, მაგრამ მთავარია ვერთობი. სიყვარული არის როცა ხედავ ვინმეს ქუჩაში, ვისაც შენნაირი ყურსასმენი უკეთია და ოლივიეს სალათა. შეიძლება იმიტომ მიყვარს, რომ ასოცირდება ბავშვობასთან და მამას ხელფასთან. შემწვარი კარტოფილი მანამდე და თვის ბოლოს ოლივიეს სალათა, როგორც ცუდი და კარგი პოლიციელის გათამაშება. დამნაშავე ვარ, შემწვარი კარტოფილი არ მიყვარს.

არც – ახალი წელი. მგონია, რომ პოლიტიკურად ცუდი მაგალითია, რადგან პირველობის ფეტიშს გვაძლევს. უპირატესობას აძლევს პირველ შვილს, პირველ ქმარს, პირველ ხილს, პირველად დაგემოვნებულ კერძს და ა.შ. მერე ვამბობთ, ებრაელთა გენოციდი კი არა, მასე გენოციდი პირველად ებრაელებმა დაიწყესო; ან გახარიას დარბევა კი – არა, ხალხი პირველად ნაციონალებმა დაარბიესო. არა და სულ სხვაა სიყვარული უკანასკნელი, როგორც ყვავილი შემოდგომის ხშირად პირველს სჯობს, როგორც თვის ბოლოს ჩარიცხული ტკბილი ხელფასი.

***

ხანდახან როცა მთაწმინდიდან თბილისს ვუყურებ, მის წარსულს წარმოვიდგენ. არა ისე, როგორც ტურისტებს უყვებიან გორგასალზე ლეგენდებს, უფრო შემდგომი პერიოდის თბილისის დაარსებას, ნამდვილი თბილისის დაარსებას, რადგან თბილისი მხოლოდ ორთაჭალა-ვერა არ არის, ნავთლუღი და დე ფაქტო ნაძალადევია, ფანჯრებზე გაქონილი ქაღალდებია, უსახლკარო გლეხებია კუთხურ ქსელებად ან ერთმორწმუნე ჯგუფებად დასახლებულები, სიმინდი რომ გაიტანეს ექსპორტზე და იმ თანხით თბილისში აიშენეს სახლი, ძველი სომხები რომ ახალ ემიგრანტ სომხებს ამრეზით უყურებდნენ, ჩამოსულოო, აზერებს რომ ჯერ ეროვნულობა არ აქვთ და მუსულმანს ნიშნავს, თბილისი ეს ზაქარია ჭიჭინაძის წიგნის მაღაზიაა, რკინიგზელელებია. თბილისი ხომ რკინიგზის მშენებლობის დროს დაარსდა.

სენტიმენტალურია, როცა ძველი თბილისის გაურემონტებელ იტალიურ ეზოში ცხოვრებისთვის თითქმის ორმაგს ვიხდით, ვიდრე რიგით უკეთეს ბინაში დელისთან. თითქოს საკუთარ ქალაქში ტურისტად ყოფნა გვინდა. სენტიმენტალური, სნობური და ნეკროფილური, იქაურ აბორიგენებს კი აგრესია უჩნდებათ და ამბობენ “ბელნსკი”, “კიროვი” და სხვა. სნობიზმი ესაა ომი ისტორიასა და სხვა ისტორიას შორის. ჩემთვის თბილისი მიერთებების გარეშე მკვდარია, როგორც ენების გრამატიკას სიცოცხლეს ზღვრების დარღვევა სძენს. თორემ იქნებოდა წალკა, რაიონი, რომელიც ისეთივე ოთხკუთხედია, როგორიც იყო და ალბათ დარჩება.

ჩემთვის თბილისი ქალებმა ააშენეს. ბატონ-ყმობის გადავარდნის მერე უსახლკარო გლეხკაცები თბილისში ჩამოვიდნენ და ახალი ქალაქის მშენებლობა დაიწყეს. კაცები დასაქმებულები იყვნენ ან რკინიგზის მშენებლობაზე ან სასულიერო სემინარიაში სწავლობდნენ. ანუ ქალებისთვის საქმე არ იყო. ბინის ქირა 2.5მანეთიდან 5მანეთამდე მერყეობდა. მაშინ ხელფასი დღიურად 20კაპიკი იყო, ხოლო ქალების ანაზღარება – უფრო დაბალი. ქალები მხოლოდ თამბაქოს დამფასოვებლებად მუშაობდნენ ან მეძავებად. და როცა აჯანყების დრო მოვიდა შრომითი რეფორმების გამო, სანამ მეძავები და თამბაქოს დამფასოვებლები არ გაიფიცნენ, არავინ ისმენდა. “ცოტა” ტერაქტებმაც გაამართლა.

***

ისტორიის გიკებისთვის და უფრო მელოდრამების მოყვარულებისთვის არის ასეთი წიგნი და სერიალი “უცხოელი”. მეოცე საუკუნის შოტლანდიელი მოგზაურობს მე-18 საუკუნის შოტლანდიაში, რადგან იმ ცოდნით, რაც გააჩნია სამშობლო ინგლისელებისგან იხსნას. ვიღაც საფრანგეთს შავი ჭირის ეპიდემიისგან იხსნის კარანტინის შემოღებით. სხვა სეზონში მეოცე საუკუნის ამერიკელი ინდიელი მოგზაურობს მე-18 საუკუნის ამერიკის კოლონიებში, რათა საკუთარი ხალხი გააფრთხილოს ევროპელებზე. სულ მინდა მსგავსი სერიალი ვნახო საქართველოზეც. ისტორიის ან საკუთარი თავის შეცვლის მიზნით პერსონაჟები სხვადასხვა ეპოქაში ვამოგზაუროთ. შენ რომელ ეპოქაში იმოგზაურებდი?

მე მეოცე საუკუნის დასაწყისი მაინტერესებს, ინდუსტრიული მშენებლობის აკვანი, ავანდგარდული ტენდენციები ხელოვნების სხვადასხვა ჟანრებში, საპროტესტო აქციები და მისგან გამოწვეული კარანტინი. იცი, იმ დროს ნაბადით სიარული იკრძალებოდა, იარაღი რომ არ დაგვემალა. მაშინ თუ ვერაზე ან რიყეზე ცხოვრობდი, სემინარიელი იყავი ანუ ანარქისტი. იმ დროს თინეიჯერი სტალინი ამბობდა, პარლამენტი ბურჟუებისა და პლეხანოველებისაა, ნამდვილი პოლიტიკა ქუჩაში წყდებაო. მაგრამ რომ დავფიქრდე, ირონიულია, პოლიტიკური პროტესტებისგან და კარანტინისგან მინდა გაქცევა პოლიტიკურ პროტესტებსა და კარანტინში საცხოვრებლად? პირიქით სჯობს, წარსულზე ამ ცოდნით მომავლის შეცვლა. შენ რომელ ეპოქაში იმოგზაურებდი?

***

ჩემი დიდი ბაბუა, ვფიქრობ, ლიბერალი იყო, ილიასთან მეგობრობდა, ფენსი წვეულებებს აწყობდა. გადმოცემის თანახმად, კეთილი ექიმი გახლდათ, თავადი, ორმოც ოთახიანი სასახლით გლეხების უფასო დამხმარე. მაგრამ თუ რომელიმე თავადიშვილს მოახლე შეუყვარდებოდა, მოახლის კუდიანობაზე ავრცელებდნენ ხმებს, სიყვარული-სიძულვილის ჯადოები იცისო. იმ მოახლეების შთამომავლები დღემდე არსებობენ როგორც გარიყულები ვაი და ჯადო არ გაგვიკეთონო. დედაჩემს დღემდე ჰგონია, ოჯახი იმიტომ არ მყავს, რომ იმათ ოჯახში 1 ცალი “პავიდლოს კანფეტი” მაქვს ნაჭამი. თავადიშვილებს კი მაშინ მოახლეებისგან შორს პიტერში აგზავნიდნენ სასწავლებლად.

ჩვენი სახლი თბილისში ახლანდელ ჭავჭავაძეზე იდგა, სოციალისტებმა გაასახლეს და საექიმო კორპუსში მისცეს ბინა ბაბუას სიკვდილის მერე. გადმოცემის თანახმად, ბაბუა ჭლექისგან მოკვდა, რადგან ბევრ ჭლექიან გლეხს უვლიდა. შუა რუსთაველზე დაკრძალეს, მაშინ იქ სასაფლაო იყო. კომუნისტებმა სასაფლაოს გადაფარვით იქ პარკი გააშენეს. ეს ადგილი თბილისის კიდე აღარაა სასაფლაო რომ იდგასო, უკვე თბილისის გულიაო. ალექსანდროვი ჰქვია იმ პარკს. მერე მაგ ტერიტორიაზე ხალხი ცოცხლად დამარხეს. ტერენტი გრანელი მაგაზე იძახდა “გახსოვდეთ სიკვდილი”.

უი, იცით, როგორ იპრანჭებოდნენ პოსტ თავადის ქალები მეზობლებთან? ფანჯარაში კარაქიანი პურითა და ჩაით საუზმობდნენ. ოღონდ ხელი სახის ოდნავ მაღლა ეჭირათ და სახის ზემოთ აწევა უწევდათ კარაქიანი პურის ჩასაკბეჩად. კაფეები ასეთმა სნობებმა დავაარსეთ, ხალხმა უნდა გვიყუროს როგორ ვჭამთ და ბოლოს მიმტანს ხურდა ვაჩუქოთ. ხანდახან ვფიქრობ, რაზე ფიქრობდა დაქვრივებული ბებია საბურთალოს კორსპუსების მეექვსე სართულზე რომ გამოიკეტა, რადგან ვეღარავინ დაინახავდა როგორ საუზმობს კარაქიანი პურით ფანჯარასთან. ვიცი რას ფიქრობ, – მოგვიანებით, საბურთალოზე კორპუსების წინ სხვა კორპუსები ალბათ მაგიტომ ააშენეს, ქვრივი თავადი ქალების საპატივცემულოდ.

მიწის ბოყინი გობუსტანში და დაცემენტებული ყვავილების ამბავი

ბაქოს სამხრეთ-დასავლეთით, კასპიის ზღვის ზოლზე მდებარეობს გობუსტანი, ერთ დროს ნაყოფიერი, ამჟამად წყლის ვულკანებით სავსე ადგილი, ხრიოკი გზიდან რამდენიმე ჰექტარზე გადაჭიმული ნაპრალებით. აქაურ რომანტიკოსებს სჯერათ, რომ ვიკინგებთან აზერების ნათესაობა გობუსტანში ამოტვიფრული რუნებით მტკიცდება. აქაური მიწის ბოყინი ნახევარი საუკუნის ხელაა. ხეები დედამიწის ღებინებამ შთანთქა. მინერალები კუჭის წვენებივით ამოიღო და ბალახი გაახმო. საინტერესოა გადმობრუნებული მიწა, როგორც აქლეტილი კანი სხეულზე. თითქოს გეუბნება რომ ექსტრავერტია.

როცა სამუშაო საათების მერე სამსახურში დარჩენა დავიწყე, მივხვდი, რომ ძალიან მოსაწყენი გოგო ვარ. ამიტომ ბარგი ჩავალაგე და გობუსტანში წავედი. თუ მინდა დავივიწყო, უნდა გავიხსენო. თუ მარტოობის მეშინია, მარტო უნდა დავრჩე მეთქი უცხო მხარეში. როცა სადმე მივდივარ, თანმდევს აზრი, რომ გასაღები ან საფულე დამრჩა. ამჯერად კი პირიქით მოხდა. მატარებელში ჩაჯდომისას გამახსენდა, რომ შემთხვევით გავიყოლე ნივთი სამსახურიდან, სექსოლოგიური დისფუნქციის კლინიკიდან, რომელიც საქართველოში ლეგალურია და აზერისთვის – კონტრაბანდული. ისეთი არაფერი, რაღაც სახეობის პერსინგ(ებ)ზე ვამბობ. შემეშინდა, რომ საზღვარზე დამიჭერდნენ, დამარეპორტებდნენ, სექსუალურ თემატიკას ძალიან რთულად აღიქვამენ მუსლიმები. თუმცა შავ ბაზარზე მონოპოლისტები არიან ამ სფეროში, სწორედ ეგენი აკონტროლებენ კანონს და საზღვრებს კონკურენციის შიშით. ვიცი ეს, მეორე წელია ამ თემაზე ვმუშაობ. შემოვიდა ქალი, რომელმაც უნდა გამიჩხრიკოს სხეული, ტანსაცმელი, ოთახი და ჩანთა. მეთქი, აი, დამერხა. რამე საეჭვო ხომ არ გაქვსო? არა მეთქი და წავიდა. რა?

მეგობრის სიტყვები გამახსენდა, აეროპორტში დაიწყო მუშაობა ტერორიზმთან ბრძოლის განყოფილებაში, ფრონტ ხაზზე. მეთქი რა სტრატეგიით იგებთ ტერორისტულ მისიას? ვეკითხებით ამაზეო. რა? ცოტა ხანში კუპეში შემომისახლეს ერთი აზერი ბიჭი, – ნახე, ვერავინ შეამჩნევსო, – სამკაულებიანი ჯიბეები გადმოიბრუნა. ოქროს შემფასებელი ყოფილა, ოქრო-ბრილიანტებით სავსე ჯიბეებით გაუბაჟებლად დაიარება თურმე. თურმე ეგ ამარაგებდა ბავშვთა სამყაროს. მთელი გზა მიყვებოდა ბავშვთა სამყაროს ისტორიას აზერების მხრიდან. საზღვარი შეუმოწმებლად გადავლახეთ. ცოტათი მეწყინა. იმ დღეს ვაგზალის სავაჭრო ცენტრის გახსნას იზეიმებდნენ.

რა ლამაზია ბაქომდე მისასვლელი გზა მატარებლით. დათოვლილი სალი კლდეების აქეთ ტბა არის ნისლიანი. მატარებელი მიდის და ნისლს არღვევს. გარღვეულ ნისლში მოჩანს აისი. კანტი-კუნტად განლაგებულ სახლებში ვიჭყიტები. ხელს, ძირითადად, ბავშვები მიქნევენ. თბილისიდან ბაქომდე მისასვლელ გზაზე ცვლილებებს ამჩნევ. ჯერ თუ გლეხს შეშა აქვს ზურგზე მოკიდებული, მერე კალისტრებიანი გლეხები გხვდებიან. შედის თუ არა მატარებელი ბაქოში ნისლს ცათამბრჯენები დაჰყურებს. მოდი, ამწეკრანების ქალაქს დავარქმევ. ყოველ კორპუსს თითო ამწეკრანი რომ აქვს, მეზობელგამოშვებით კი რემონტი მიმდინარეობს, ვულკანებისგან გადარჩენილი ყვავილები რომ დააცემენტონ. მატარებლიდან ჩამოსვლის მერე საეჭვო ტიპები ფულის დასტებით მოდიან შენკენ და ბანკთან შედარებით სახარბიელო კურსით გთხოვენ გადაცვალო ვალუტა. თუ დაუკვირვებლობა შეგატყვეს, იტყუებიან აღებული კუპიურების რაოდენობას. ბანკების 99% პრეზიდენტს ეკუთვნის. ამის მიუხედავად, მთავრობა სახელმწიფოსთვის არანაირ აღმშენობლობით საქმიანობაში არაა ჩართული.  მთელი ეს რეკონსტრუქცია კერძო ბიზნესმენების დამსახურებაა. ამიტომ უყვართ სააკაშვილი ალიევთან შედარებით, მარტო ეს პრეზიდენტი გყოლიათ, ვიზეც იტყვით, რომ რამე აგიშენათო.

ბაქოსთან ახლოს გობუსტანამდე სანამ მიხვალ, მდიდრების დასახლებაა უნდა გაიარო. მე არ ვიცი რა ხდება შიგნით აწოწილი კედლების გამო, წყალი ღარიბი აზერის თვალმაც რომ არ დალიოს. გაბადახი ქარხნების ქალაქიცაა. გემთმშენებლობის, აქ ტიტანიკისნაირ ვეებერთელა გემებს ვაშენებთო. ნავთობის გადამუშავების, აქედან ჩამოაქვთ თბილისში და თბილისიდან სტამბულშიო. ცემენტის ქარხანა, აქედან მარაგდება კავკასიაო, მხოლოდ ქიმიური ქარხანა არ გვაქვსო. სასადილოს პირდაპირ ნავთობის სასწავლებელია, სოკარი კურირებსო. პირველად ვნახე პრესტიჟული ადგილი შავ სამუშაოსთან. აი, ახლა რუსთავის ქარხანასთან ან ჭიათურის მარგანეცებთან რომ აიშენონ ოლიგარქებმა კერები. მესმის, სამსახურთან ახლოს იქნებიან, მაგრამ ჯანმრთელობა? ჯანდაცვა კიდევ სხვა თემაა. წავიქეცი და ხელი ოდნავ ამექლიტა. აფთიაქს მივმართე, პირველადი დახმარებისთვის რამე მომეცით მეთქი, წყალბადი ვიგულისხმე და ტკივილგამაყუჩებელი გამომიწერეს.

სასადილოზე გამახსენდა, ტოლმას აქ გუფთას ეძახიან. არავითარი კომბოსტო და ვაზი. იღებენ ცხვრის ფარშს და ერთ ცალ მოხარშულ კარტოფილს მწვანილიან წვენში. აქ ცხვრებს ცხენებივით კუდები აქვთ. აქ ჰინჯალს ხაჭაპურივით ხინკალს ეძახიან. აქ ქაბაბზე ერთი ყარაბახი აქვთ სომხებთან. აქ თეთრი ბროწეული მოდის და ვაშლისოდენა ალუჩა. აქაურები შავ ხიზილალას ვერ ნახულობენ, რადგან ბიზნესმენები ეგრევე ექსპორტზე უშვებენ. აქაურები შავ ხიზილალას საქართველოდან ყიდულობენ, რადგან ჩვენთან უფრო იაფია. რა? აქ ჩაიხანაში შესვლისას არავინ გეკითხება როგორი ჩაი გინდა, ყველას წითელში გადასული შავი უნდა. აქ ბევრ სიგარეტს ეწევიან, მაგრამ ჩაის უფრო მეტს სვამენ. აი, მძღოლები აჩერებენ მანქანებს სალოცავი რიტუალივით იმისთვის, რომ ჩაი დალიონ. ან იღვიძებენ იმისთვის, რომ ჩაი დალიონ და ისე შეიბრუნონ ძილი. მეც ყოველ ჯერზე ვთანხმდები შემოთავაზებულ ჩაის. რადგან ტრადიციების დაყოლით მგონია, რომ უფრო ვიგებ ამ მხარეს. გამოვიგონე ცრუ ბიოგრაფია ჩემთვის, ინდივიდი უნდა დავკარგო. დავინახე ქუჩაში როგორ ჩხუბობდნენ ბიჭები. უცხო საუბარში ერთმა ახსენა “ცაი” ანუ ჩაი და დაიშალნენ. ჩაი დალიეს და ჩხუბი განაგრძეს.

მანერული ვარ. ოჰ, ეს საზოგადოებაში არსებული წესები. ვითმენდი, რომ მატარებლის თანამეოთახეს ნაცნობი გამყოლები აღმოაჩნდა, რომლებიც ჩვენს ოთახში შემოვიდნენ და ჩემგან ზურგმოქცევით ხმამაღლა საუბრობენ უცხო ენაზე, ისე, რომ არ აინტერესებთ თუ ვიძინებ. ვითმენ, რომ ტურისტს ძალიან ბევრ შინაურ კითხვას მისვამენ უტაქტოდ. ვითმენ, რომ ქალები და კაცები ხელების მიუფარებლად მახველებენ, მაცემინებენ. ჩემდა გასაკვირად ისიც მოვითმინე, ჩემი დატოვებული წვნიანი უცხო კაცმა რომ შეჭამა, რადგან თავისი ულუფის ქვაბში ჩაბრუნება ეთხოვა პატარა მიმტანისთვის. ფულის დაზოგვის მიზნით, პლუს ჩემთვის თითქოს კარგი შთაბეჭდილების დასატოვებლად. პატარა მიმტანმა შეხედა ჩაკბეჭილი გუფთის ბურთულას და მიუგო: “უპრობლემოდ”. მორალი: შევხედე რა მიმტანის კარიესიან კბილებს, ვიფიქრე, “კეთილი ბიჭია”, ან “ბაქოში საკუთარი საკვებით იარეთ”.

როგორც ტურისტების მეინსტრიმმა, გობუსტანი მუზეუმის დათვალიერებით დავიწყე. ვულკანების ადგილმდებარეობების 3დე რუკა შევისწავლე და გაცოცხლებული პეტროგლიფების ისტორიას ვუყურე. ვნახე პოსტაზერთა საცხოვრისები კლდეებში, მათი მოყოლილი მეზოლითური ხანის დროინდელი ამბები რუნებით, ძროხამ რომ ვირის შვილი შეიფარა გასაზრდელად ან კასპიის ზღვაზე მფრინავი თეფშური ხომალდები რომ ააშენეს. ვნახე როგორ თევზაობდნენ და ნადირობდნენ აშელური ტიპები, გამოშიგნული ქვები მუსიკალური დასარტყამი ინსტრუმენტისთვის, დახაზული ხორუმული ცეკვების ინსტრუქციები ცეცხლის ირგვლივ თუ ცეცხლზე. ვნახე გორასამარხები. თურმე ზოროასტრიზმის პერიოდში აქ ანარქისტები ცხოვრობდნენ, მერე სუნიტური შირვანშაჰების მმართველობას შიიტები ემალებოდნენ. შემორჩენილია არაბული და ლათინური წარწერებიც. ზოგადად, აზერეთში აღმოჩენილია პირველი ევრაზიელის ნაშთები. ვნახე უძველესი ლოდები, საკუთარ თავებს რომ ჭამენ სიძველისგან. უტრანსპორტოდ გავიარე სწორი ზედაპირის ვულკანები, რამდენიმე კილომეტრზე გაჭიმულები. უცნაური შეგრძნება იყო, მიწა ფეხქვეშ რომ მითრთოდა. თავი კომპიუტერულ თამაშებში მეგონა, ჩემს პერსონაჟებს მიწა ეცვითება და უნდა მეხტუნა. მერე ავცოცდი 5 მეტრიან ვულკანზე და რევმატიზმის საწინააღმდეგო ტალახი შევაგროვე. მაგრამ ხელები ისე გამეყინა უხეო ველზე, რევმატიზმი დამემართა. არ ვიდარდე, წამალი მქონდა.

ბაქოში დაღლილი დავბრუნდი, ამიტომ ფეხით მხოლოდ ნახევარი ბულვარი გავიარე, გემების ქარხნიდან ძველ ქალაქამდე. მერე ავტობუსი და ავტოსტოპი გამოვიყენე. სამართალდამცავებს ვთხოვე და აკრძალულ სანაპიროზე შევაშვებინე თავი. გოგოებს უარს ვერ ეუბნებიან, მითუმეტეს, უცხოელებს. ბულვარში საკანალიზაციო ჭები არც ერთი ვარგოდა. რამდენსაც ფეხი დავაბიჯე (ძველი ჩვევა), იმდენი შეირყა. გამიკვირდა ცათამბრჯენების ქალაქში კანალიზაციის მოუწესრიგებლობა. პლუს თავი მარიოს პერსონაჟი მეგონა. აქ ზებრა გადასასვლელები არ აქვთ. ვინმეს თუ კითხავ, ეს ავტობუსი ამა და ამ ადგილზე თუ გაივლის, კილომეტრის მოშორებით რომც გაიაროს, მაინც გთანხმდებიან. ნავთობმა მდინარეები წალეკა. ბალახებს ცემენტი გადაეკრა. ბულვარზე ნორმალურად გამწვანებულ პარკს ვერ ნახავ. ბავშვები ტალახზე ცეცხლის დანთებით ერთობიან. აქ დანთებული ცეცხლი არ ქრება. ბუნებრივია მათი ცეცხლთაყვანისცემა. ცეცხლო, ცეცხლო, ცოდვები დამიწვი. ცეცხლო, ცეცხლო, ვნება მომეცი.

მატარებელს მივასწარი და სანამ დაიძვრებოდა, იქამდე ჩამეძინა. თანამგზავრი შემოვიდა კუპეში, აზერი ყმაწვილი, სტუდენტი თბილისში ბაქოდან. მისმა ფხაკუნმა გამაღვიძა. ბაქოს კორუფციის გამო გამოექცა და ახლა იქ სასამართლოს გამო დაბრუნდა. საუკეთესო მეგობრის მკვლელობას აბრალებენ. იმიტომ, რომ საქართველოში “გაირყვნა”, წაიბილწა ქრისტიანეთში, – ბრალმდებელის სიტყვებით. კიდევ იმიტომ, რომ ელექტროშოკი ჩაიტანა ბაქოში, ჩვენგან განსხვავებით, აზერში რომ აკრძალულია. კიდევ იმიტომ, რომ მეგობარი ბოლოს მან ნახა. ჰმმ, იქნებ მართლა მან მოკლა?! მე კიდევ ჩამოვუთვალე ჩემი სამსახურები, მორგიც ვახსენე და შეეშინდა. ჩემი შეეშინდა. რა რადიკალურია სექსოლოგია და კრემაციაო. ჩემოდნიდან საძილე აბები ამოიღო, ჩვენთან აკრძალული, აზერში ლეგალური ფსიქოტროპულებით, თან ირანში დამზადებული სასაცილო ნივთიერებებით, ირანელებს ისედაც უყვართ ნებისმიერ წამალში ნარკოტიკულის გარევა. გამახსენდა, რომ აქ ნებისმიერ პრობლემაზე გამაყუჩებელს გთავაზობენ. ჩემს მოწყობილებებზეც ვუამბე. ნუ გეშინია, ვერავინ შენიშნავსო. არ ვიცი რამდენად მომატყუა, მაგრამ მომიყვა როგორ უსაფრდებოდნენ აეროპორტებში ნარკოტიკების მედიატორებს. იმდენად ეშინიათ დეტექტორთან აღმოჩენილებს, პაკეტებს ეგრევე ძირს ყრიან და მერე მე, იმ გამქრალ მეგობართან ერთად ვფხიკავდითო.

და, აი, საზღვართან შემოვიდნენ მსუნაგი ძაღლები დაძრწოდნენ მატარებლის დერეფანში. ხოლო მარტოობა როცა მომაწვა, მოსაზღვრე ცუგას ველაპარაკე. აშკარად ნარკომანი ძაღლი არ იყო. მორალი: ჩვენ და აზერები ისეთი კარის მეზობლები ვართ, ერთმანეთზე ოჯახებში რომ ვჭორაობთ, მაგრამ კარებები გულუბრყვილოდ ღია გვაქვს. თბილისში რომ ჩამოვედი, სახლამდე მეგობართან შევიარე, ჩაის დაგალევინებო. ჩაიზე ამბავი გამახსენდა, კასპიის ზღვის ზოლზე რომ მდებარეობს გობუსტანი..

კინტომდე მისასვლელი გზა

პრეთბილისში ე.წ. ოფიციალური სამადლო ადგილები ვიცით ორგან: ერთი კუკიას მიმდებარე ტერიტორიაზე, ევროპელი სტუმრებისგან გახსნილი; და მეორე ავლაბარში, სავარაუდოდ, ერეკლე მეფის შემწეობით გახსნილი, ოღონდ კორუფციული ადგილი. მათ შექმნას წინ უძღოდა 1873 წლის ქიზიყელთა შიმშილობა. ისედაც, ბარის სოფლებში რა გაჭირვებაც იყო, მთის სოფლებში არ დაისიზმრებდათ, და როცა თბილისში მოწყალებისთვის უამრავი ქიზიყი ჩამოსახლდა, სად წასულიყვნენ და დასახლდნენ ავლაბარში. როგორც დღეს ქურთი მათხოვრებისადმი აქვთ ნეგატიური დამოკიდებულება, ქიზიყელთა რეპუტაციაც იგივე დონეზე იდგა. თან ბალახს ჭამენო ეგენი. მათ დასახმარებლად თბილისში გაზეთ “დროების” შემწეობით კომიტეტი დაარსდა, ფულის მოგროვება დაიწყეს. მთელი საქართველოდან 600მ. შეიკრიბა, მარტო “მშაკის” რედაქციამ 10 მ. შესწირა. თან ის პერიოდი დაემთხვა სამარაში რომ შიმშილობა იყო და 5000 მ-ობით იგზავებოდა თბილისიდან. ქიზიყელები იძულებულნი იყვნენ დაღესტნის ლეკებს დაკავშირებოდნენ და ისლამი მიიღეს. ასე განსრულდა მათი წამება.

კუკიას სამადლოს კვირაში ერთხელ ჭურჭლით ესტუმრებოდნენ ხოლმე და აქედამ მიჰქონდათ ფქვილი, სიმინდი, ლობიო, ზეთი და ნიგოზი. ხანდახან ხორციც. სამადლოს ორი გამგებელი ჰყავდა. ისინი განაგებდნენ გაჭირვებულთა აღწერას. მეორე სამადლო 1830 წლამდე იყო და გლახებს ეძლეოდათ სამარხვო ლობიო, მახოხი, პური, ხორცი და ღვინო. კუკიის სახლი გაუქმებულა 1795 წელს, რადგან აღარ ჰყავდა ზურგი. კულვარებში ამბობდნენ, რომ კათოლიკე ბერებისგან ხდებოდა დაფინანსება. პატრები ღატაკებს ფულსაც აძლევდნენ და ცოცხალ ცხოველსაც. რაც არ უნდა ღატაკი და შიშველი ყოფილიყო გლახა, ჭერი მაინც ჰქონდა, სადაც თავს შეაფარებდა, თუ არ ჰქონდა, მეფისგან მიიღებდა. სახლის ქირაობა შემდგომი მიღწევაა, ჭიჭინაძის ცნობით, რუსებისგან გვისწავლია ქართველებს.

საინტერესო იყო, მათხოვრების აღმნიშვნელი ძველი ტერმინი საკუთრივ მათხოვარი, რომელიც უკვე პროფესიით მათხოვარ ადამიანს ნიშნდავდა, და გლახა, რომელიც არაფრის მაქნისს, უვარგისს გამოხატავდა. ერთგვარი სტერეოტიპიც ჰქონდათ, რომ სანამ დედებს არ გაუჭირდებოდათ, ქართველები მათხოვრობას არ დაიწყებდნენ. ამავე დროს ტანსაცმელი ისეთი ძვირი იყო, მათი დედები შიშვლები დადიოდნენ, ქუდი და ფეხსაცმელი ხომ რას ამბობ, არ დაესიზმრებოდათ, მითუმეტეს, ბავშვებისთვის ტანსაცმელი ენანებოდათ, მთელ თბილისში ტიტველი ქალები და კაცები დაიარებოდნენ. ამ დროის ცნობებია შემორჩენილი ბატონები ყმებს ან ნათესავები ერთმანეთს ხალათზე როგორ ცვლიდნენ. ჩავიდოდნენ სამხრეთის მეზობლებთან და ადამიანებს იაფფასიან ხალათებზე ყიდიდნენ. მაგრამ ჯვრისწერისთვის ქალს ტანსაცმელი მაინც უნდა სცმოდა კაცს რომ წაეყვანა. რა დროს “ვეფხისტყაოსანია” და თუ ჯვრისწერის კაბის გარდა სხვა სამოსიც გამოჰყვებოდა, საქებარი ამბავი იყო. სიღარიბის გამო სიშიშვლის ფაქტი აიძულებდა ადამიანებს სახლებში ჩაკეტილიყვნენ, რაც მათ სამუშაო უნარიანობას აქვეითებდა და კიდევ უფრო ღატაკდებოდნენ.

თავად მათხოვრები კატეგორიებად იყოფოდნენ. იყო ასეთი სახეობა – მონასტრის მათხოვრები. საბჭოური ლიტერატურა რომ წავიკითხოთ, ბერების და ეკლესიების შენახვაზე მეტი იხარჯებოდა. მაგრამ ცალკე ეკლესია-მონასტერიც იყო პასუხისმგებელი გაჭირვებულებზე და მათი გამოკვების იმედი სამადლოსთან ერთად ჰქონდა გლახას. თან მიღებული იყო ცხვრის შეწირვა ეკლესიისთვის. ქვეკატეგორია, ეგრეთ წოდებული “ატოცის გლახები” ატოცის წმინდა გიორგის კომუნადან დადიოდნენ სამათხოვროდ. ისინი პრესტიჟულ მათხოვრებად ითვლებოდნენ თბილისში. შესაბამისად, დიდ თანხასაც შოულობდნენ ხოლმე. მაგრამ მაინც არ დაფიქსირებულა შემთხვევა, რომ ვინმე არა ატოცელ გლახას თავი ატოცელად გაესაღებინა, რადგან ფიქრობდნენ, რომ სიცრუისთვის წმინდა გიორგი დასჯიდა. განსაკუთრებით პატივსაცემნი იყვნენ ატოცის გლახა დედაკაცები. მივიდოდნენ კართან და უხმოდ იდგნენ სანამ მასპინძელი თავად არ დაუწყებდა საუბარს. აქედან წამოვიდა გამოთქმა, რა ატოცის გლახასავით ატუზულხარო. გვყავდა სახელგანთქმული მათხოვრებიც. მაგალითად, ქვეკატეგორიაში სიონის გლახა განთქმული იყო ვინმე ხონელი.

სხვა კატეგორია იყო ე.წ. კარის გლახები, – დადიოდნენ ჯოხითა და ტომრით. მათ გამო წამოსულა გამოთქმა, გასწი დაიკარგე შე კარის გლახავო. ისინი ყველაზე ცუდ მდგომარეობაში იყვნენ. ცოლ-ქმრობა არ ჰქონდათ და დღიური საზრდოსთვის დადიოდნენ, არაფერს ინახავდნენ. მათი ცხოვრება შინაური კარის ძაღლთან იყო შედარებული. იშვიათად აძლევდა ვინმე შესაწირს, რადგან ქართველებს, ზოგადად, უჭირდათ, განსაკუთრებით, აზნაურობის გადავარდნის მერე. მანეთი რომ აეღო სესხად, ყოველ წელს პური უნდა გადაეხადა. ისედაც, თუ ღარიბის ოჯახს დავათვალიერებდით, მთლიანი ქონება მანეთს არ აღემატებოდა ხოლმე. გარდა იმისა, რომ ტანსაცმელი ატყავებს, ქართლელი და კახელი გლეხი ისე დაბერდებოდა, რომ აბანოში ერთხელ არ წავიდოდა. იშვიათად იცოდნენ სახლში ბანაობა, ისიც უსაპნოდ და ისიც ცივ წყალში ზაფხულობით გასაგრილებლად. აღწერილია, რომ ლოგინში ისეთი სუნი იდგა, ვერ მიუახლოვდებოდი. ჭუჭყიანი მხალი და ლობიო. ღორის ქონში დამცხვარი შავი ქადა. ხორცი აღდგომასა და შობას. გადატანილი ზამთრები უშეშოდ. დაპნეული ხორბლის აღება შედარებულია ქათმების კენკვასთან.

“შაფათის გლახა” შაბათობით მათხოვრობდა. ყველა კატეგორიის ღატაკს მოიცავდა. ისეთსაც, თბილისშიც და სოფელშიც სახლი რომ ჰქონდა ცხოველებით. დახმარება საზოგადო სამათხოვრო სახლიდანაც ეძლეოდათ. 1805 წლამდე მოისპო თბილისის სამოწყალო სახლები. “სიონის გლახასგან” განსხვავებით “დიდებაზე მოსიარულენი” – შეძლებული ოჯახებიდანაც იყვნენ, პროტესტის მქონე ბავშვები, რომლებმაც დატოვეს სახლი, მკითხაობით ირჩენდნენ თავს ან ავადმყოფთა შემწედ დგებოდნენ. ფული იშვიათად იცოდნენ, ნიგოზს, ბამბას, სანთელს, შაქარს აგროვებდნენ ეკლესიაში წასაღებად და შესაწირად. მე-19საუკუნემ გაუსწრო მკითხავებით ცნობილ მე-18 საუკუნეს. როცა ქართველებს ნეკრესის ეპისკოპოსმა ნეკრესელმაც მიაქცია ყურადღება და კახეთის სამღვდელოებას მიწერა, რომ ქადაგებით ებრძოლათ ქვეყანაში მკითხავების წინააღმდეგ და ეკლესიებშივე ქადაგებდნენ. მკითხავებით მდიდარი კახელები და ქიზიყელები იყვნენ. ხშირად ორი-სამი მანეთის გარდა 10-15 მანეთამდე დღეში. ამის გარდა პროდუქტები. ამ ფულით ხატში მიდიოდნენ და სწირავდნენ. ეს იმ ხანაში, როცა უკანასკნელი ქვაბიც დაუგირავებიათ ფულისთვის.

განსაკუთრებით ცუდი მდგომარეობა იყო შრომას შეუჩვეველ აზნაურებში. ბაქოს საროსკიპოებში იმერლებზე მეტად არა, მაგრამ თბილისელი ქალებიც მუშაობდნენ. ქართველი კაცები კი სომეხ კინტოებს ჩაენაცვლნენ. ანუ კინტო საროსკიპოდ წასული ქალის ანალოგიად, მათგან განსხვავებით, ვინც შრომას შეეჩვია და მჭედლობას თუ დურგალობას მიჰყო ხელი. გაკინტოების მიზეზებზე კითხვა შეურაცჰყოფად ითვლებოდა და გინება მოჰყვებოდა, სანამ არ დაუმეგობრდებოდი და გულღია საუბრის ხასიათზე თავად არ მოვიდოდა. დიდება კი ერთი ვერცხლის ქამარი და თაბახი იყო. ჩვეულებრივ, კინტოს მიკიტნის დუქნებში ეძინა და 50 წლამდე ვერ აღწევდა. ძმა-ბიჭების გატანა იცოდა და არა ოჯახის. მიტოვებული ჰყავდა ცოლ-შვილი, მშობელი, ნათესავი და შეგროვებული ფულით არ ეხმარებოდა. არის ერთი მოგონება კინტოზე, რომელიც ცხოვრების ბოლოს სახლში მიდის და მშობლებს ხელებში აკვდება. კინტო ამბობს: “ოხ, დედა, რა შვილი გიკვდები”, დედა კი პასუხობს: “მაგდენიც არაფერი”.

მოგზაურობა მზიანი საქართველოდან მთვარიან აჭარაში

ალბათ იმდენი სათავგადასავლო ფილმი მაქვს ნანახი, მგონია, კონტროლიორი შემოვა და ბილეთის წარდგენას მთხოვს, მე კი ვერაფრით ვიპოვნი, ხან ჯიბეებში ვნახავ, ხან ჩანთას ამოვაქოთებ, ხან სავარძლების ქვეშ ვიბოდიალებ. მერე ეს კონტროლიორი უცხო პლანეტელის ნაბიჭვრად გადაიქცევა, საერთო გონი რომ ამოძრავებთ, პირზე რვა ხორთუმი რომ ჩამოუკონწიალებიათ და უბილეთო მგზავრებს ძალიან შორეულ გალაკტიკაში უშვებენ. სამწუხაროდ, ბილეთი აღმომაჩნდა.
მანამდე ვაგზლის სალაროში რომ მივედი, ლამაზი ბაქოელი ბიჭი ვნახე, ქერა და ხორბლისფერკანიანი, თაფლისფერთვალებიანი. ჰოლივუდის ვარსკვლავს გავდა. მერე გაიღიმა და ოქროს კბილები გამოაჩინა.
ლამაზ და უცხოელ გოგოებთან მოხვედრამ მიმანიშნა, რომ სხვათა ოცნებებს უაზროდ ვხარჯავ.
პატარა ბავშვის თვალების დანახვამ, თუ როგორ უყურებდა დედას, რომელიც დაკარგული ეგონა, გამახსენა, რომ დიდი ხანია ასე არავისთვის შემიხედავს.
თავი რომ ემოციურად გაძარცვულად ვიგრძენი, ვიფიქრე, რომ ტრაგედია მხოლოდ ის კი არ არის, თუ საკუთარი მეობა დაკარგე, ისიც, რომ მეებში ქურდი გყოლია.
ხანდახან ჩაძინებული მგზავრის გადაჯვარედინებული ფეხი მეხება. ფანჯრიდან ვუყურებ როგორ იცვლებიან შენობიდან ხეებამდე, ბოძებიდან სატელეფონო მავთულხლართები, ადამიანები, რომლებიც სეირნობდნენ და მატარებელი დაინახეს.
ღამის ცენტრში გაწოლილი ძაღლი, რომელიც თენდება და ეს ესაა ჩნდება.

მე ვიმოგზაურე მზიანი საქართველოდან მთვარიან აჭარაში, სადაც სუნიტები და შიიტები ერთად ლოცულობენ, სადაც ალკადრის ღამეს ხდება ადამიანის ბედის განსაზღვრა. ჩვენთან რომ ბედობა იციან, თევზები და ლობიანები, საყვარელი ადამიანები, მუსლიმებმა ლოცვა იციან. ისე, ყავის ფსკერზე დამალული მომავალივით.
“თქვენი რელიგია გაცილებით რთულია, ამდენი დოგმებია. ჩვენთან მარტო ლოცვებია და ლოცვები”, – ჩემი სათქმელი გაიმეორა ხულოელმა ბიჭმა, რომლის სოფლიდანაც გავრცელდა ქრისტეს რჯული და ბოლო ადგილი იყო, რომელიც გამუსლიმანდა.
“ჩვენზე ამბობთ, რომ თათრები ვართ, არა და თქვენ პირველებმა მიგვატოვეთ, – ამ დროს ქრისტიანის კრებითი სახელი ვარ და საუბარში პასუხისმგებლობას ვგრძნობ, – თქვენი კუთხეები ერთმანეთს ეხმარებოდნენ, ამიტომ გაუძელით, ჩვენ უფრო ცოტანი ვიყავით, მოგვერივნენ. უნდა აგვერჩია სარწმუნოება თუ ენა და ჩვენ ენა ავირჩიეთ. მოღალატეები არ ვართ, ვიცით, რა არის ერთგულება, დღემდე ოჯახებისთვის არ გვიღალატია და ცოლების გარდა სხვა ქალები არ შეგვირთავს. მერე დავინახეთ, სინამდვილეში როგორ არ არის თქვენში ქრისტეს რწმენა. თქვენგან შედარებით ორივე რელიგია ვიცით, ვიცით და ვარჩევთ.”
რამდენიმე დღე გასტანა ჩვენმა საუბარმა, ფხიზლებზე, მთვრალებზე, სახლში დაბრუნების წინა საღამოს მორიდებით ვეკითხები: “მონათვლა გეტკინა?”
“გამოიბერა და უფრო დიდი გახდა”, – ეღიმება.
სინამდვილეში ერთი ქრისტიანი გოგო ყვარებია, მაგრამ რელიგიის გამო მოწამეობრივად დაშორდნენ.
ტურაშვილის ერთი ჩანაწერი მახსოვს, უცხოელი გოგონა რომ აფხაზეთზე ეუბნება: ვერ დაიბრუნებთ, სანამ თქვენთვის კურორტი იქნებაო. იქნებ ეს მოხდა და ხდება აჭარის შემთხვევაშიც? უფროსი თაობისგან ხშირად გამიგია: ბათუმში ვინ მიდიოდა, როცა გაგრა შეგვეძლოო; სოხუმში ისეთი კარგი ამინდები იყო, ქობულეთის ნესტიანი ჰავა ჭირიანიაო. სანამ აჭარისგან მარტო ზღვა გვინდა, ზაფხულობით ხმელეთზე რუჯისთვის წამოწოლა, მისი მთიანეთი და ზამთრობით იგი სულ ცალ ფეხზე გვკიდია, გვიყვარს, როცა ტურისტები მოდიან და ადგილობრივებთან კონტაქტი არა გვაქვს და თათრებს ვეძახით, დიახ, ჩვენ არ გვიყვარს აჭარა როგორც სამშობლო.
და კიდევ ამ ხულოელი მეგობრის მსხვერპლად გაღებულ სიყვარულზე გამახსენდა, ერთხელ ერთმა მოაზროვნემ მკითხა, რომ თუ სიძულვილი მხოლოდ სიძულვილს ბადებს, ხოლო სიყვარული სიყვარულს ამრავლებს, მაშ არ არსებობს წმინდა მოწამეები, მხოლოდ ბედნიერი წმინდანების სჯერა. ტკივილი ხომ მხოლოდ ტკივილს ამრავლებს, რა არის ამაში წმინდა?
და კიდევ თუ ღმერთი მართლა სიყვარულია და ამ სამყაროს სიყვარული ატრიალებს, რატომ ამბობენ ადამიანები რელიგიის გამო ღმერთზე უარს?

ხიდჩატეხილი ჩემი ქალაქი

თბილისის შუაგულში მშვიდობის ხიდთან გავლისას ედუარდ მანეს ტილო “სამხარი ბალახზე” მახსენდება, სადაც ნახატში კონტექსტიდან ამოვარდნილი ნახატი, ხოლო ძველი თბილისის შუაგულში შიშველი ხიდია გამოსახული. თუმცა ვიზუალური ხელოვნების მცოდნეებს შეიძლება სანტიაგო კალატრავას იგივე სახელწოდების ბაგირები გიდგებოდეთ თვალწინ, მისი ვიზუალურ-სემანტიკური კოპირება.
ჩემი აზრით, აბანოებიდან დაწყებული ეს ჰავლაბრელებზე მიწოლილი ხიდი თბილისელებისთვის ზედმეტად სიმბოლურია, როგორც იდეურად ბიმორფული პროდუქტის თბილისელებთან დესინთეზირება, სადაც ნიმუში ადამიანთან და მის ფონთან არაა შერწყმული, ადამიანი ვერ ხდება შენობა და შენობა ვერ ხდება ადამიანი. თუნდაც, როგორც ხალხური მიშენებების, ე.წ. “ეგოისტური არქიტექტურის” შემთხვევაში მოხდა, ქალაქელები შეერწყნენ საკუთარ დანამატებს. პროექტიც იყო ჩაფიქრებული გასული საუკუნის ბოლო წლებში მათი მასობრივ არტად ქცევის, თუმცა უსახსრობის გამო შეწყდა.
ბებიაჩემი, “კარენოი თბილისელი” ქალი, იტყოდა ხოლმე: მთელი ცხოვრება მინდოდა მოვხუცებულიყავი, რომ ჩემთვის პატივი ეცათ, ხოლო მოვხუცდი მაშინ, როცა უკვე პატივს ახალგაზრდებს სცემდნენო. მართლაც, კომპიუტერულ სისტემებთან ერთად მილიარდელთა ასაკიც შემცირდა. ჩემი თაობაც, ფსიქოლოგებისგან წოდებული 87-95-იანელების “ჩატეხილი ბავშვები”, ბებიის მსგავსად, გარდამტეხ პერიოდში მოვხვდით, სადაც თუნდაც სამსახურის შოვნაში, ძველ თაობადაც არ ვითვლებით, მაგრამ ამავე დროს, შედარებით კიბერნეტიკული თაობა გვიწევს კონკურენციას.
მე კი არ მავიწყდება ჩემი გერმანელი მგზავრი, რომელიც სათანადო დიპლომატიით მეკითხება: “რატომაა ამდენი ეკლესია თქვენს ქალაქში? ალბათ ძალიან გწამთ. მაგრამ თუ ძალიან გწამთ, სიკვდილი ასე ძალიან რატომ გიყვართ? თქვენი მანქანები სულ დაქრიან და მეშინია.” ვხვდები, რომ არქიტექტურა ოპოზიციური მენტალობით აქაც უარყოფს თავს და ვპასუხობ: “ღვინის უფრო გვწამს”. ცოტა ხანში მე და ადოლფი რამდენიმე კილომეტრით აზიაში, სიღნაღში ვსვამთ. სტუმართმასპინძლობაც ხომ იმიტომ ვიცით, საკუთარ პატივმოყვარეობაზე წყალი დავისხათ და აღვნიშნოთ, ჩვენთან შედარებით რა ადვილად თვრებიან.
იყო კიდევ ერთი ინგლისელი სტუმარი, რომელმაც ქართული არქიტექტურა თავად გამაცნო და მეც პარლამენტის შენობასთან სელფ-შოთით ტურისტივით მატარა. ერთხელ მეუბნება, რომ მე ღია ზღვაში ციცაბო კლდეზე აღმართულ მინიან შენობას ვგავარ, რომ დაღამდება და შენობაზე ვარსკვლავები აირეკლება. დავფიქრდი, სინამდვილეში რამდენად გვანან ადამიანები თავიანთ ქალაქს ან თუნდაც საკუთარი ოთახების არქიტექტურას. ან რამდენად შეიძლება ვგავდეთ ცხოვრებაში არ დანახულ შენობებს, რა რომანტიკულადაც არ უნდა ჟღერდნენ ისინი. ვარსკვლავიანი მინები არ ვიცი და ჩემი ქალაქი არის მცხეთა, ისეთივე, როგორიც მოსკოვისთვის არის პეტერბურგი, ფენტეზური გალავანებით, მუზეუმად ქცეული ისტორია, მე ხომ ავეჯიც კი არ მაქვს დაბერებული არ იყოს, მოგონებები არ გააჩნდეს. კერპად სალოცავი ქალაქი – მცხეთა.

ჩუმად! ანუ ხედი ჩემი ფანჯრიდან

ეს მოხდა პეტერბურგში, როცა ცივილიზებული ქალაქის ფანჯრიდან პროვინციული ხედი მოჩანდა, პეტერბურგი იუბილესთვის ემზადებოდა. ვიკტორ კოსაკოვსკიმ ერთი წელი გაატარა ქალაქში, სადაც გზებს აგებდნენ. სახლის პირობებში ფანჯარასთან დააყენა კამერა და მთელი წელი ჩართული ედო. იმიტომ, რომ არქეოლოგები იმ უძველესი ცივილიზაციის “ზაცეპკას” ეძებენ, რომელსაც ამ ქალაქში არასდროს უარსებია. ძიება ავარიულ სისტემებს არღვევს და ძველი კულტურის მაძიებელი ქალაქი დიდ სოფლად იქცევა, სადაც საკანალიზაციო მილებიც კი დარღვეულია. ჩემნაირი ანტიპატრიოტი ვერარსებული გრაალის ძიებამ იმდენად ჩამითრია, საათნახევარი უსიუჟეტო ფილმს ვუყურებდი თხრაზე. ისე, შემთხვევით, გაბურღულ ხმებში მოწანწალე ძაღლების ყეფის ფონზე მოცეკვავე შეყვარებულები წვიმაში თუ ერთმანეთს დამყნობილი (სიტყვა არ შემშლია) მთვრალი ამხანაგები ათხრილ თუ დალაგებულ გზებზე ჩაივლიდნენ. ფილმი მაცხოვრებელი მოხუცის სასოწარკვეთილი ყვირილით სრულდება: ჩუმად იყავით! ჩჩჩუ!!

რომ მოხდეს თბილისში, ჩემს ფანჯარაზე კამერა რომ დავდო და ფილმი გადავიღო, უმუშევარ კაცებზე იქნება, დილას ნაბახუსევიდან რომ გამოდიან და საღამოს თვრებიან მემწვანილე ცოლისგან მიღებული ფულით, შვილს პურის ყუის ნაცვლად სატყუარა რომ მიაჩეჩა. იქვე პატარა ბავშვი ირბენს, ცოტა ხნის წინ რომ თმა გადაპარსეს, ტილების გამო – არა, სიმსივნე აქვს. მერე მამამისი თავს ჩამოიხრჩობს და პანაშვიდია. მერე მეზობლები იტყვიან, თვითონაც ავადმყოფი იქნებოდა ტვინით, თორემ ასეთ ცოდვას ჯანმრთელი ფსიქიკით როგორ ჩაიდენდაო. გალაკტიონიო? ეგ სხვაა, ეგ გენიოსი იყოო. რამდენჯერმე პოლიცია მოვა, გადმოსვლის პირველი დღე მახსოვს, სახლში ყუთები რომ ამოგვქონდა, ტელევიზორი ჩავრთეთ, ჩვენს უბანზე გადიოდა, ვიღაცა გაიტაცეს, დაჭრეს, გამოძალეს, მოკლეს, გაქურდეს. იმის მერე კიდევ რამდენჯერმე მოვა პოლიცია და მე ძილი გამიფუჭდება მთვრალი ხალხის სიმღერისა და დაცვის სირენების ხმებში. იმის მერე ბავშვები რამდენჯერმე გადმოეკიდებიან სარეცხის თოკებზე, თავიდან რომ მეშინოდა და მერე რუტინად იქცა. მერე ის სიმსივნიანი ბავშვი მოკვდება, მამალი ღამის 12 საათზე აღარ იკივლებს, ეტყობა დაკლეს. აქა-იქ მშენებარე ეკლესიის ზარები, მემწვანილე ცოლი იყვირებს, რომ ნისიად არ იძლევა, ჩამოტარებული მაწონი და ნაყინი მუსიკალური მანქანით. თავი რომ მოვიკლა, ან ავადმყოფი უნდა ვიყო, ან – გენიოსი. ფანჯრიდან გახედვისას გაიღიმეთ, იქნებ საიდანმე ჩიტი გამოფრინდეს. ჩხრკ.

მაგრამ ის უფრო საინტერესოა, იმ შემთხვევაში რას ვნახავთ, კამერა მეზობლის ფანჯარაში რომ მოთავსდეს და მე ვჩანდე: როგორ ამოვდივარ ღამის ორ საათზე სამსახურიდან იმდენად დაღლილი, რომ მგონია, ტანგაუხდელად იქვე მივწვები, როგორ გავდივარ მეორე დილით ათ საათზე სახლიდან ყოველ კვირა ახალი თმის ფერით და ვბრუნდები ყოველ საღამოს ახალი მანქანით, იმაზე გვიან, ვიდრე სამსახურიდან ვბრუნდები ხოლმე, როგორ მძულს სახლი. დარდისგან ძალაგაცლილი დედა როგორ მხდის ჯინსის ქურთუკს და მეორე დილისთვის აივანზე ფენს. როგორ ვფიქრობ, რომ მიყვარს სახლი. დამინახავს შიშველს ფარდების იქით და იფიქრებს, რომ აგვისტოს მერე წონაში მოვიმატე. მხედავს, როგორ ვხატავ ტუშით ტილოზე, ნერვიულობისგან ვისისხლიანებ ტუჩებს, მერე მომდის აზრი, დახატულ ქალს ტუჩები სისხლით გავუფერადო. შუაღამისას მაკითხავენ ნაცნობები სახლთან, თუნდაც მხოლოდ იმის გამო, ანეგდოტის მოყოლა დაგვავიწყდაო. მე სულ მეცინება, ტირილის დროსაც კი. აუცილებლად კომპიუტერის მაგიდასთან ვსაუზმობ და ახლაც დამინახავდა რომ ვწერ, წარბშეყრილი მიმიკებს ვიცვლი. სულ მინდოდა ვინმეს ჩემი ცხოვრება გადაეღო, სხვის ცხოვრებას როგორ ვიღებდი.

და ბოლოს, “ჩუმად” მართლა საინტერესო ფილმია ყოფაზე, როცა გათხრების გვერდით შეგიძლია შენიშნო ყმაწვილი გოგოს რომ უცდის და მაწანწალა ძაღლი რომ მიუვარდება კბენით ან  როგორ თამაშობენ ბავშვები დარჩენილი სამშენებლო ნივთებისგან. ჩემი ძმა გამახსენდა, ხელში პირველი კამერა რომ ჩაუვარდა და მეზობლის გოგოს ფოტოებს უღებდა, მერე მთელი ეს ცხოვრება ერთ ფაილად შეუკრა და ფეისბუქში მეგობრობის თხოვნა გაუგზავნა, თუმცა იმ გოგომ არ დაამატა და ფაილიც გაგზავნის გარეშე დარჩა. და უფრო ბოლოს, ვიკტორ კოსაკოვსკიმ კიდევ ბევრი რეპორტაჟი გადაიღო, მაგალითად, ანტიპოდებზე: წრიული დედამიწის პარალელურ ადგილებზე, მაგალითად, არგენტინა და ჩინეთი ერთმანეთის ოპოზიციურ მხარეებში იმყოფებიან, იღებს და ადარებს. ფანჯრიდან ვიხედები, ვერ არსებულ მეზობელს ხელს ვუქნევ. ნეტავ, ჩემი ანტიპოდი რას აკეთებს?