წიხლებით ნაშენი ტყვიის კოშკი

გლობალური დათბობის პოსტულატი პროვინციიდან ქალაქში დაბრუნებისას იგრძნობა, როცა სიმძიმისგან დახრილი ტყვიაშემცვლელი გამონაბოლქვი ფეხებს გითბობს, ხოლო ბავშვებს პირდაპირ ცხვირ-პირში ეჩრება. ასეთ დროს მინდება მაღალქუსლიანი ფეხსაცმლის ტარება და მეცინება ძველმოდურ სტერეოტიპზე, რომ მთაში შემოდგომის გახუნება ადრე იწყება. თუ საეჭვოა, ერთ დღეში მოიარეთ მწვანე თიანეთისა და ყვითელი თბილისის ეროვნული პარკები. ტრამვები მესამედ ქვეყნებზე უფრო აისახება. აი, თურმე პოსტ კიბერ გოთები მაღალი პადიომებით რატომ დადიან. მე მგონი ეს ჩვენი ფეხების სასჯელია, იმისთვის, რომ მხოლოდ საჭიროებისამებრ გამოვიყენოთ. ფეხებზე გამახსენდა..

90-იანების ანარქისტულობაზე ხომ მრავალი ისტორია მომისმენია, მაგრამ პირადი განცდა გამომეპარა, ალბათ კარგ ოჯახში  გაზრდის გამო, ფაიფურის თოჯინასავით რომ მიფრთხილდებოდნენ სერვანდში. ამ თემაზე მოსმენილი ამბებიდან საქოვერე ეპიზოდი შეიძლება თბილისის ცენტრში მოსეირნე ტანკია, რომელიც უბნის სასურსათესთან ბულკის საყიდლად შეაჩერებს, მაგრამ ჩემთვის მამაჩემის ისტორიაა, რომელსაც ნახალოვკის დასაწყისში კარტოფილის ტომრის გამო მანქანა სახლიდან ააცალეს. ისტორია იმით დაგვირგვინდა, რომ მაშინ პოლიციელი მამაჩემი გამტაცებელს დაუმეგობრდა და სათანამდებო ვაუჩერით შესულ პურებს მის ოჯახსაც უნაწილებდა. ჩემთვის 90-იანების სიმბოლო ფრაზაა, რომლითაც თავი პოლიციელებმა გაიმართლეს მამაჩემის სიტყვებზე, რომ ქურდისთვის ხელი არ დაეკარათ. მაგრამ საკანში შესულს ქურდი ჩაბეგვილი დახვდა. “ხვიჩა, ხელი არ დაგვიკარებია, სულ წიხლებით ვურტყვით”, – გულწრფელად გაიკვირვეს.

ვინ როგორ გვყიდის?! (ანუ დროის და სივრცის პრობლემა ეგზოტიკურ ქვეყანაში)

 ჩემი აზრით, ეგოისტურია თაობათა ბრძოლების განხილვა ეპოქისთვის ნიშანდობლივად. წუწუნი იმაზე, რა ხდება აქ და ახლა, მეტი არაფერია თუ არა, ნარცისიზმის გამომჟღავნება: რომ მხოლოდ ჩვენ ვართ ცუდები, დამნაშავეები.. ჩემი წერის თემა ძირითადად სულის ფსიქოლოგიურ, მათემატიკურ, თეოლოგიურ, პარამეცნიერულ სფეროებს ეხება, მაგრამ ამჯერად ქართულ სულზე მინდა დავწერო, რომელიც სახელმწიფოთა საზღვრებში არ შემოიფარგლება ( ვუფრთხი ამას ) და პრობლემა ორივე მხრიდან განვიხილო. დიდი ხანი ვფიქრობდი, რა დამერქმია სტატიისთვის. ბოლოს ორივე სათაური დავტოვე. მე ხომ არჩევნის გაკეთება მიჭირს. აქ გლობუსის ფოტო დაიდოს.

როცა ჩემი თაობის ბიჭებს ვეკითხები, მოუპარავთ რამე თუ არა, პასუხად თავის გამართლებას ვიღებ, რომ მაშინ სხვა დრო იყო, ისინიც აყვნენ. მორალის კითხვას, ქურდობა ცუდია თუ კარგია, არ ვაპირებ, მხოლოდ მიზეზ-შედეგობრივ მდგომარეობაზე გავამახვილებდი ყურადღებას. საკუთარი საქციელის დროით გამართლება ჩვევად ქცეულ მიმიკას წააგავს, ერთხელ მეც კი გამოვიყენე, ისე გაუცნობიერებლად.

მერე მივხვდი, რომ დაღლილი ადამიანი კონფლიქტურ სიტუაციაში აღმოჩენისას კომფორმისტი ხდება. თითქოს რა საშინლად უნდა ჟღერდეს ეს ცნება. აქ კი ყოველთვის ოქროს წესი მახსენდება, რომ თუ საკუთარ ნაკლს ვერ ვასწორებთ, მასზე ხშირად ვილაპარაკოთ.  იქნებ ”შეიფუთოს” და ვინ იცის, იქნებ სარფიანად ”გაიყიდოს”.

და ჩვენც ვლაპარაკობთ, ომახიანად და სადღეგრძელოებად დაღვრილი მონოტონურობით ქართულ ეპიკურ წარსულზე და თანამედროვეობაში ვერ აღმოჩენილ გმირებზე. გვჩვევია, ყოველგვარი უკულტურობის მსახიობურად წარმოჩენა ისე, რომ ”უნაკლო უცხოელს” შურის საბაბი მიეცეს. არტისტიზმს ამოფარებული უცოდინრობა კი თავისებურ ელფერს გვაძლევს. მაგალითად, ”მოგებული” ომი ხომ თავისთავად, მაგრამ ”წაგებული” ომის ისე შეფუთვა უნდა შეგვეძლოს, რომ მსხვერპლობა დიადი და მარად დამცირებული ერის პრობლემაა და ნებისმიერ შემთხვევაში  დიადემა გვშვენის.

ხალხი, რომელიც წარსულს განადიდებს ვერ ვხვდები, თუ უშვებს შესაძლო ვარიანტს წარსულის შესაძლო მცდარობაზე; რომ მოწოდებული ინფორმაცია შეიძლება გაზვიადებული იყოს და ისტორია სხვა არაფერი, თუ არა მხატვრული ლიტერატურა; რომ შეიძლება ერთი ქართველი სულაც არ ამარცხებდეს ას მებრძოლს; შეიძლება ხდებოდა ომები, მაგრამ ქვეყნის შიგნით, კუთხეებს შორის.

თქვენ ახლა გიწითლდებათ სახეები, ნაღველის მსგავსი ბურთულა ყელში გეჩხირებათ და ამბობთ, რომ ჩემნაირი არაპატრიოტებისთვის ტყუილად გაუწირავთ თავი. მესმის, რთულია დაანგრიო ნაშენები იდეოლოგია, როცა ალტერნატიული ვარიანტი არ გიძებნია. მაგრამ მე მხოლოდ ის მაინტერესებს, თუ უშვებ, სადღაც გულის კუნჭულში, რომ არსებული რელიგია მცდარია და ჯერ კიდევ შეუმდგარი ეროვნულობა გვაქვს; თუ უშვებ, რომ ეროვნულობა  თერგდალეულებიდან მოყოლებული შენდება, მანამდელ ისტორიაში კი მეფის და მებრძოლის ურთიერთობა გვაქვს, მე-19 საუკუნეში რომ პატრიოტიზმს ეწერებოდა: გმირი კაცები და მათი მებრძოლი დედები. ერთ-ერთ ძველ სპექტაკლში რომ ნახე, ქალი დაღუპული ქმრის სიკვდილს გლოვობდა, გაგიკვირდა, რომ პირადი ცხოვრება ქვეყანაზე მეტად მაშინაც აინტერესებდათ.

რაც ვიყავით, ისინი დავრჩით. ვაჩვენებთ გაქცევის გრანდიოზულ სანახაობებს. პატრიოტიზმი სადღეგრძელოდან მორიგ სადღეგრძელომდე გვყოფნის. სამაგიეროდ, იგი ნამდვილი და ნოსტალგიურია წარსულზე, რომელიც შესაძლოა არც გაგვაჩნდა და პოტენცია მისი არც გამეორების.

ჰოდა, ჩვენც ვრჩებით წარსულში, ვამუშავებთ და ვტრიალებთ თითზე დახვეულ დროებას, ხალხურ ფოლკლორში რომ იჩენს თავს და ვუჩვენებთ უცხოეთს: რა კარგები ვიყავით, ჩოხა-ახალუხი გვეცვა, ქალი ქალობდა, ვაჟი ვაჟობდა, გული გულაობდა. უცხოეთიც გვაფასებს როგორც ეგზოტიკურ ქვეყანას. მიკვირს, რატომ უნდა გინდოდეს დარჩე ეგზოტიკად, არ გინდოდეს შექმნა ახალი, არ განვითარდე როგორც აწმყო,  ამით ხომ კონკურენტუნარიანობას უსპობ ქვეყანას.

ხომ უამრავი ფრაზა მომისმენია, მაგრამ ამ შემოდგომით გაგონილმა გამაოგნა: სადღეგრძელო იყო, – მხოლოდ ქართველი დედა თუ იტირებს შვილის გამოო, – იყო გავრცობილი და დასაბუთებული აზრი. მე კი ვიჯექი და ხმაამოუღებლად ვფიქრობდი: რამე უნდა ვთქვა?

მოკლედ, ჩვილი ეროვნულობა გვაქვს. ქართული სული მხოლოდ ერთი საუკუნისაა, ისიც ნაწილი ტყვეობაშია გატარებული და განვითარებას ხელს უშლის. ახლა კი გლობალიზაცია ერთვის, რაც მეტად აფერხებს მის მოძრაობას.

უკიდურესობები მხვდება. ვამჩნევ, რომ შიშველი მეფის სამოსის დიდებამ, თუ რაოდენ არ გვძალგვიძს მოკვდავთ მისი დანახვა, ისეთ კომიკურ სიტუაციაში ჩაგვავგდო, როგორც ერთ ფილმშია: საბჭოელ ქალს რკინის ფარდის შეღების მერე პირველივე შავკანიანთან რომ ექნება სექსი, როგორც თავისუფლების, ”აკრძალული ხილის” სიმბოლოსთან.

საინტერესოა ეს ქვეყანა, – უყურებ, როგორ მოთქვამენ არშემდგარ პროფესიებზე და გარბიან; ან როგორ თვლიან საქართველოს სამყაროს ცენტრად და გარბიან.  კიდევ იმიტომ, რომ მაინტერესებს, ჩამოუყალიბებელი იდეოლოგიები რომ აქვს და ჩვენ რომ ვუქმნით, ახალს ვაშენებთ, ნულიდან. მისი ეროვნულობა ქალწულივითაა, როგორც გინდა ისე გამოიყენებ, რადგან შედარების შანსი არ აქვს. პლიუს მისავით მასობრივად ყველასთვის თავის შეყვარების მანია ახასიათებს. შენ ძალით აჩეჩებ სხვათა იდეოლოგიებს ან წარსულიდან აჩეჩებ რამეს. დიახ, ეს სიყვარულია. როგორც ერთ სპექტაკლშია: ეს ნაციონალური შოკია!

გაიზარდე!

მოდერნიზმის შემდეგ

„მე ვასკვნი, რომ ხელოვნების ნამდვილი მცოდნე და შემფასებელი სწორედ ისაა, ვისთვისაც ის მოკლებულია მნიშვნელობას“.(იუნგი)

თანამედროვე ხელოვნებაში სიმულაკრულია სექსის იდეა და ჩვენი ალისებად ქცევა ზღაპრულ სამყაროში. სიმულაკრულია ჰოლივუდური ღიმილი და საკუთარი სხეული, მაგრამ სანამ „რობოტების ქალაქში“, ზობმირებულ დისნეი ლენდში(უმბერტო ეკო) მოვხვდებით, ჯერ რიგი უნდა დავიცვათ. რიგი გრძელია, რადგან ადამიანია ბევრი. ისინი სხვა სამყაროს ელოდებიან, უტოპია ხელმისაწვდომია. გადაგვარებული უტოპიააო, ეკომ, იკონიზმის სამყარო, სადაც ტოტალური სიყალბე ნებადართულია.

პოსტმოდერნის განსაზღვრება, შემთხვევითი არ უნდა იყოს, „ფლეიბოიში“ დაიბეჭდა. ამ ეპოქაში ინოვაციებს არ უნდა ველოდოთ. ის მთელი რიგი წვრილმანებითაა სავსე. იწყება იქ, სადაც მთავრდება მთლიანი. ლიოტარმა ტერმინი პოსტმოდერნში ჩავარდნა შემოიღო, რითიც თავისი პერიოდის ფონს გაუსვა ხაზი. ეს კონსამერული ანუ სამომხმარებლო ეპოქაა. იძლევა ცოდნის კომერციალიზაციას.
აბსტრაქტული ექსპრეციონიზმიდან და პოპ–არტიდან მოდერნიზმი პოსტმოდერნში გადადის.

– მოდერნისტული ხელოვნება ეპისტემოლოგიურია, პოსტმოდერნისტული – ონტოლოგიური (ბრაიან მიშელი).

მკვლევარს იმის თქმა უნდოდა, რომ პოსტმოდერნიზმი მოდერნიზმისგან ისტორიულ–შედეგობრივად დაიწყო, მთავარი, რაშიც ის მოდერნიზმს უარყოფს, არის ეგზისტენციალურ კითხვებში ჩაღრმავება. აღარ შეისწავლის შემეცნების თეორიის საფუძვლიანობას. თუ ნიცშესგან ღმერთის სიკვდილი ტრაგედიად აღიქმებოდა, ამჯერად პოსტმოფერნულ ხელოვნებას ეს ნაკლებად ადარდებს.

ონტოლოგია მეცნიერებაა ყოფიერების არსზე. ის სამყაროს თეორიული აღწერაა. ერთადაა სამეცნიერო და პოსტმოდერნული ფიქცია. ორივეს აქვს თავისი მთავარი ინტოლოგიური პოეტიკა. მაგრამ მათ შორისაცაა პარალელი. ზღვარი კარებზე გადის. დეტალების აღწერა აღარაა საჭირო. ნებისმიერს შეუძლია ნებისმიერ ადგილზე და დროზე ინფორმაციის მოძებნა და რომანი დეტალურობისგან დაცლილია.

პოსტმოდერნიზმი ეხება დუალისტურ ონტოლოგიას. სამეცნიერო რომანი არის ის, რაც დეტექტიური რომანი იყო მოდერნიზმში. ისტორიულ ნოველაში კი ხალხს აინტერესებს დაგეგმარებული სამყარო, მისი მოშლის მექანიზმები და სხვა.

მისი ტექსტის აგების ძირითად პრინციპად მიიჩნევენ ნონსელექციის ცნებას, ანუ ენობრივი და სხვა ელემენტების წინასწარ შერჩევაზე უარის თქმას და ტექსტის აგების კოლაჟისეულ ხერხს. უკვე სამყარო აღიქმება როგორც ქაოსი, სადაც ღმერთი, მეფე, ადამიანი, გონება, სახელმწიფოებრივობა, ენა, ისტორია, დრო, სივრცე აბსტრაქტული ცნებებია. ამგვარად, იქმნება ქაოსი და მკითხველი ვერ უნდა მიხვდეს, თუ როგორ განვითარდება ტექსტი.

პოსტმოდერნიზმი გლობალიზაციას მიადგა. მისი სფერო მასშტაბურია და ლოკალურობას სცდება. იღებენ ფილმებს, სადაც უცხოპლანეტელები გვიტევენ და მთელი მსოფლიო საერთო მტრის წინაშე ერთიანდება. შემთხვევითი არაა, ნიუ–იორკული არქიტექტურა, მინის ნაგებობები ერთმანეთში გადადიან და შენობა–შენობაში ითქვიფება.

დებულებამ, რომლის თანახმადაც, ისტორია და საზოგადოება შეიძლება წავიკითხოთ როგორც ტექსტი, განაპირობა კულტურის, როგორც ერთიანი ინტერტექსტის აღქმა. ამ შემთხვევაში ავტორი და მკითხველი მკვდრები არიან და მათი ცნობიერება ციტატებისგან შედგება. ანუ სამყაროში უკვე ნათქვამია ყველაფერი ყველაფრის შესახებ, პოსტმოდერნიზმი მოკლებულია ინოვაციებს და ტექსტი იქმნება კალეიდოსკოპის პრინციპით.

პოსტმოდერნი ნაკლებადაა სკანდალური და თავისი უფლებების დამცველი. მისთვის ჭეშმარიტება პირობითი ცნებაა და არც ძველ მწერლობას უარყოფს, როგორც ამას მოდერნისტები აკეთებდნენ. აქ უკვე სინამდვილე მხოლოდ წარმოდგენაა სინამდვილის შესახებ და ის შერჩეულ თვალთახედვაზეა დამოკიდებული. სხვადასხვა სტილი და ჟანრი ერთ ტექსტში ერთიანდება. პოსტმოდერნული ტექსტი არის ფესვთა ჯგუფი, რომელსაც ღერო არ აქვს.

თუმცა ეს განსაზღვრებები ზოგადია. ასევე ქვემოთაა მოდერნი პოსტმოდერნისგან განსასხვავებელი ცხრილი. შენიშვნა: თუ დააკვირდებით, ამის მიხედვით, ავანგარდი მოდერნიზმის კუთვნილება არ არის.

პოსტმოდერნზე წერენ:

„პოსტმოდერნს“ განიხილავენ, როგორც ახალ ტექნოლოგიათა ეპოქას, კოსმიურ იდეოლოგიას, მეორენი ამ ნიშნით სწორედ ტექნოლოგიათა მოზღვავებას ემშვიდობებიან, მათთვის პოსტმოდერნი „მწვანეთა“, ეკოლოგთა, ალტერნატიულთა იდეოლოგიაა.“(ვოლფგანგ ველში)

– პოსტმოდერნი შენელების პერიოდია. ჩემთვის მოდერნულია ის ხელოვნება, რომელიც თავის „მცირე ტექნიკას“ წარმოაჩენს იმისთვის, რომ წარმოუჩენელი არსებობს. მალევიჩის თეთრი კვადრატი შეიძლება დავინახოთ იმგვარად, რომ შეუძლებელი იყოს რამის დანახვა. პოსტმოდერნი არ არის მოდერნის დასასრული, არამედ მისი დასაბამი. „ავანგარდი მილიტარული ქვეტექსტით. (ჟ.ფ. ლიოტარი).