ადრეც დავწერე, ბებერი გოგონას მსგავსად ცამდე კოშკში გამომწყვდეული რომაა და კენტავრს ელოდება, ფანჯარასთან ვიჯექი და მფრინავ თეფშზე ამხედრებულ უცხოპლანეტელს ვეძებდი. იქნება ჩემი სახლის სახურავზე ჩამოვარდნილიყო, მარტო მე რომ მცოდნოდა მისი არსებობა, უმზეო დღეები, როგორც კოსმიური სივრცის ანალოგია, ერთად გადაგვეტანა და თაფლობის თვე მის დედულეთში, ცხრა ხვრელის იქით, გაურკვევლობაში გაგვეტარებინა. მერე სიმსი ვითამაშე.
“დაბურულ მინაში თვალები არ ჩანს, ანუ არ ჩანს, რომ ადამიანი ჭკუიდან იშლება და შეიძლება საშიში გახდეს. ეს მეოცნებე ადამიანის სიმბოლოა, მზეს რომ უყურებს”, – ბრიუს სტერლინგი.
კიბერპანკში სიუჟეტი ხშირად მომავალში ვითარდება ან სხვა პლანეტაზე. ყოველ შემთხვევაში, ვირტუალური სივრცე ის დრო და ადგილია, სადაც მდიდარისა და ღარიბის გაშუალება ხდება, კომუნისტურადაა მოკლებული ამ მხრივ რადიკალიზმს. თუ კოსმოსური პანკი ნაწილის (ადამიანის) ურთიერთობაა მთლიანთან (ღმერთთან) და პირიქით, ბიო პანკი მანძილია “ჰომო საპიენსიდან” “ჰომო სილიკონამდე” და მის მერე, ხოლო ფენტეზისგან განსხვავებით კიბერპანკი უფრო პესიმისტურია, და თუ ანტიუტოპია ზეგინდელი დღის აღწერაა, კიბერპანკის არე ხვალინდელი დღეა.
უცხოპლანეტელთა როლი თანამედროვე კულტურაში მეთქი და უცხოპლანეტელებმა პირამიდები კი არა, ადამიანები ააშენესო. მეტიც, თუ მოდერნიზმმა ქრისტე პოლიტ. დევნილად აქცია, ვისი სასწაულებიც სიმბოლური ხასიათისაა და პოლიტ. მანიფესტებს წარმოადგენს, პოსტმოდერნმა პლანეტა იქსიდან ჩამოსულ განვითარებულ ზეკაცად მოგვივლინა. ესეც პოლიტ. შეხედულების გამო, დედამიწამ გლობალურად რომ ვიგრძნოთ თავი. მერე ტიტანიკი შეეჯახა ამერიკის გზაზე აისბერგს, რითიც ეროვნება დასაკარგი თაობა სულ წყალში ჩაყარა და დაღუპა.
ერთი თეორიტიკოსის არ იყოს, სექსუალურად გათავისუფლებული ფროიდიზმის თაობა მეტი სექსუალურობისა და ნაკლები რეპროდუქციის იდეით, პოსტ პოსტმოდერნიზმში ნაკლები სექსით მეტი წარმოების კლონირებულ ოცნებად იქცა. პორნოინდუსტრიული, ხშირი სტრიპრიზული სექსის სიმულაციით შინაარსი დაკარგა და გაქრა.
შუა საუკუნეებში თუ სხეული ნეო არისტოტელური ჯანსაღი თუ ავადმყოფი სულის მეტაფორა იყო, მოდერნიზმმა სქესის მეტაფორად აღიქვა. აღქმის ლოგიკურმა განვითარებამ კი კულტურაში მეტასტაზებისა და მექანიზაციის, ამბივალენტური პროცესების გაერთიანებად წარმოადგინა. შედეგად მივიღეთ ჩაკეტილი სხეული, პიროვნებამ სხეული ღმერთად აიყვანა და გაასოციალურდა. როგორც მეტაფორები გაქრნენ სფეროებში, ტაბუს დაკარგვით სქესის შინაარსი გაქრა. ჯერ სოდომური სექსი დარჩა, მერე სიტუაციის ლოგიკური განვითარებით ისიც გამოვიდა ტაბუდან ანუ შინაარსი ამასაც მოაკლდა და დარჩა ტრანსსექსუალიზმი, როგორც სიღრმიური აზროვნების ახალი შინაარსი, სხეულის დაკარგვით იძენდე სხეულს. თავიდან ეს ბიო ფანტასტიკა იყო.
ერთი ავტორი გამოვიდა, ბავშვები ჯერ კომპიუტერს სწავლობენ და მერე თასმების შეკვრასო? კარგით რა, რა დროს სამ. ფანტაზიაა, როცა ნორმალურად, ერთ ქალაქზე თქვა, ტელეფონის ჯიხურებიც არ მუშაობენო. თუმცა პოსტთაობის ხიბლიც ამაშია, სამ. ფანტაზია იმდენად იყოს საინტერესო, რამდენადაც ხელოვნება აღარ ასახავდეს რეალობას, არამედ, რეალობა ხელოვნებას აქეთ ბაძავდეს. იმდენად საინტერესო, რამდენადაც სამ. ფანტაზიამ ბოჰემურობა გააქრო. მატრიცის ცალი აბის მიღებივით უკან აღარ გაბრუნებს, – “თუ სიზმარი რეალურია, მაშინ ის რეალობას ასახავს, მაგრამ თუ რეალობაა სიზმარი, ე.ი. მკვდარი ხარ”.
შეიძლება დასახელდეს რიცხვი რამდენს გვინდა მოვესწროთ, სანამ ცოცხლები ვართ, იქნება ეს ხელოვნური კუნთები, რომლებიც ტონა მანქანებს ცალი ხელით აგვაწევინებს, რენდგენის მასალით დამზადებული ლინზები, რომლებიც კედლის იქით და ერთმანეთში ჩაგვახედინებს თუ სოციალური ქსელი სადაც ომის წარმოებას შევძლებთ: უპილოტო ვერთმფრენების არ იყოს, “უპილოტო ჯარისკაც-რობოტები” ქუჩებში რომ ივლიან და ჯარში მხოლოდ კომპიუტერულ პროგრამებს ვისწავლით, როგორ ვმართოთ გვერდით ოთახსა თუ ქვეყანაში მცხოვრების მოსაკლავად რობოტი, რომელიც ასევე ზის და ღილაკებით გებრძვის. იდეების დასაცავად ბრძოლის გაჩენას იდეებით ბრძოლა მოჰყვა. ასეთი ფანტასტიკა კი ფაქტი მალე ხდება, ემოციად დროში ვერ ცოცხლობს.
თავიდან მერი შელი იყო, ბაირონთან და სხვებთან ნიძლავით სამ. ფანტაზია რომ შექმნა, 80-იან წლებში კი სიტყვა კიბერპანკი ბრუს ბეტკემ პირველად გამოიყენა. შექმნა პატარა მოთხრობა თინეიჯერ ჰაკერებზე, რომელთა ცხოვრება პარალელურ სამყაროში მიმდინარეობს და სამყაროთა შორის ზღუდე არაა. კიბერი იმიტომ, რომ პერსონაჟი ჰაკერი იყო და პანკი იმიტომ, რომ ვარცხნილობა ჰქონდა აქოჩრილი. მანამდე “ახალ სამეცნიერო ფანტასტიკად” იწოდებოდა.
ბრიუსი ასევე აწარმოებდა ბლოგს, რომელიც ძირითადად, ინფორმატიკული ფრაზების გაშიფვრას ეხება. ტერმინი კიბერპანკიც აქედან აიტაცა გარდნერ დოზუამ ოღონდ გიბსონის მისამართით. სტერლინგმა ასე ახსნა: “რა ცდებსაც თაგვებზე ვატარებთ, ადამიანზეც შეგვიძლია ვცადოთ. საშინელებაა, მაგრამ – რეალობა. ესაა კიბერპანკი”. ამავე დოზუამ კიბერპანკი მაღალ და დაბალ ტექნოლოგიებად დაჰყო, მიმდინარეობს სიუჟეტი high teq-ით თუ low teq სამოყვარულო, სულიერი ფასეულებებით იწერება.
ასე 60-იან წლებში პირველი სენსორამა შეიქმნა, ადამიანი მექანიზმში მოხვედრისას ვირტუალურ რეალობაში გადადიოდა, სუნის აღქმა, ქარის შეხება, ვიბრაცია გხვდებოდა მისგან. კიბერპანკის პერსონაჟები მეოცნებე რეალისტები, დაცემული ფილოსოფოსები და ზედმეტი ხალხია, აუცილებლად გონიერი ანარქისტები, რომელმაც ავტონომიური სივრცე მოითხოვეს. ჰოდა, ამ კანონგარეშე მიზანთროპებმა შავი ტყავის ქურთუკი ჩაიცცვეს, სათვალე გაიკეთეს და ხედვა გააფართოვეს, რასაც სწრაფი კვების პროდუქტი და “ბანკა ასპირინი” მოყვა, – მაკდონალდსი და ტკივილგამაყუჩებლები კიბერპანკის აქსესუარია. ჰოდა, ზოგ კიბერ ნაბიჭვარს აპოკალიფსის იდეაც ხიბლავს, იაპონია უნდა განადგურებულიყო, ევოლუცია რომ ეჩვენაო. ნარკოტიკი აქ არაა ტაბუირებული, მაგრამ არც – რეკლამირებული, იგი დიდი ხანია რუტინად იქცა. ღმერთის შემოქმედება ნანოტექნოლოგიების შემოქმედებასთანაა შეერთებული. ჰოდა, იყო ერთი შიზოფრენიკი ნარკომანი ფილიპე დიკი, ავტოგრაფიული ნაწერებით რეალობებს ტეხავდაო, მისი პერსონაჟები კი საკუთარი და ერთმანეთის თავებით მანიპულირებით ხასიათდებიან.
“იაფფასიან სიმართლეს” (Cheap Truth)სცემდნენ, ასე ერქვა ჟურნალს, რომელსაც უფასოდ არიგებდნენ და არც საავტორო უფლებებს იცავდნენ მაინცდამაინც, პლაგიატით იყო სავსე: ჩემი შენი რამ გაყოო, – პირატულობით პიროვნულობის დაკარგვა უნდოდათ, ავტორობის იდეას ამსხვრევდნენ. სახელები შედარებით გვიან აღიდგინეს.
გიბსონმა მეტაფორით დაიწყო: ცა იმ გათიშულ ტელეარხს შეადარა, შრიალი რომ ისმის და მკითხველის შიგ გადაცხოვრებას შეეცადა. თუ მოდერნიზმმა ტელეპათიური კავშირი დაამყარა ადამიანებში, პოსტმოდერნიზმმა – ადამიანსა და კომპიუტერს შორის. ხოლო იდეა კომპიუტერით მოთამაშე ბავშვებისგან მოვიდა, თვალებზე ეკრანი რომ არეკლოდათ და გიბსონმა კომპიუტერში წერა არ იცოდა და 20-იანი წლების საბეჭდ მანქანას მიუჯდა. იხსენებდა, რომ 60-იანები მერე არ სმენია ასეთი ენთუზიაზმით რომ ვინმეს ელაპარაკა და ახლა კომპიუტერებზე საუბრობდნენო, – ნარკოტიკებზე საუბრები იგულისხმა.
ანუ “ნეირომანტი”, მესამე მსოფლიო ომის შემდგომი “კიბერსივრცე”, რომელიც მიწისქვეშა ქვეყანას ეძებს, თუნდაც ნაბიჭვრული “მონა ლიზა” დაწერა ადამიანმა, რომელსაც კომპიუტერული ვირუსების შესახებაც არ გაეგონა. რომ მცოდნოდა, ვერ დავწერდიო. იჯდა კაფეში თავისთვის პენტაგონის თანამშრომელ გოგონებთან ერთად, რომლებმაც ვირუსული პროგრამები ახსენეს და მაშინ იფიქრა, რომ ასეთი რამ არ გაეგონა, სამეცნიერო ფანტასტიკაშიც არ წაეკითხა. ჰოპ, მაშინ მე დავწერო.
შედარება გაჩნდა, თუ ჰიპები ინდურ მინდვრებში გაიჭრნენ და პანკები სარდაფებში დაიმალნენ, გიბსონმა კიბერპანკები უკეთეს ადგილას გადამალა, არაფერშიო. არარსებულში გაქცევით გამოსავალი იპოვნეს, თუ მთავრობა ხალხის ტექნოლოგიით ზომბირებას ცდილობს, საუკეთესო საშუალება გადარჩე თავისუფალი, ესაა ფლობდე ტექნიკას ანუ იმ იარაღს, რომლითაც გებრძვიან.
მერე კიბერპანკი გაძველმოდურდა, მოკვდაო, ზოგმა, პანკები არ მომკვდარან, ასე იმიტომ გვეგონა, რომ მკვდრებივით ყრიან ნეტშიო. სხვებმა, – ვირტუალურში აორთქლდნენო. იგი იმად იქცა, რის წინააღმდეგაც იბრძოდნენ. მოხდა მათი კომპიუტერთან განაყოფიერება და გაუჩნდათ შვილიკო პოსტკიბერპანკი, რომელიც მამებისგან იმით განსხვავდებიან, რომ კიბერნეტიკაში საფრთხის ნაცვლად შვებას ითხოვენ (ეტყობა ტექნიკის ცოდნა დედა ლეფტოპის მხრიდან გადმოჰყვათ) აი, მაგალითად, დღე რომ საშინელი დღის აღწერას ემსახურებოდეს და დღის ბოლოს კომპიუტერია შვება. ამასობაში რა სახის პანკი აღარ შეიქმნა: ნანოპანკი, შიფროპანკი. ტესლა პანკი თუ ატომპანკი, ბეტკე კიდევ Facepalm-ზე წერს, გამოდის მატრიცა.
მათი მანიფესტი კი დაახლოებით ასე გამოიყურება:
1. სხვები ვართ. ინფორმაციის ოკეანეში მოცურავე საცდელი ვირთხები. ისინი, რომლებიც პატარები რომ იყვნენ კლასის კუთხეში, ბოლო მერხებზე ისხდნენ. ისინი, თინეიჯერები რომ გახდნენ და უცნაურებს ეძახდნენ. ისინი, სტუდენტობისას ჰორიზონტის სიღრმეების გამოსაკვლევად კომპიუტერულ სისტემებს რომ ჰაკავდნენ. სკვერში ხის ტოტებზე რომ წამოსკუპდებოდნენ მუხლებზე დადებული ლეფტოპით და ბოლო ვირტუალურ რეალობას რომ ქაჩავდნენ. ჩვენ ელექტროგაყვანილობებით მორთული გარაჟი გვქონდა, პრინტერებითა და მოდემებით სავსე, იქვეა დაუმონტაჟებელი რადიოც. სხვაა ჩვენი ხედვა, რადგან თქვენ რაც გარეთაა იმას ხედავთ, ჩვენ შეგვიძლია დავინახოთ და გამოვიკვლიოთ რაც შიგნითაა. აი, ვინ ვართ ჩვენ, რეალისტები მეოცნებეთა სათვალეებით. დიახ, ის უცნაური ბავშვები ვართ, მეზობლებიც კი რომ არ იცნობენ. ხალხი, რომლებმაც თავი ფიქრს მისცა, ინტერნეტში სულ რაღაცას ჩხრიკავს. ამიტომ არც გვჭირდება გარეთ გასვლა, დროდადრო თუ ერთეულ მეგობარს ვნახავთ ბარში ან კოლის საყიდლად ჩავალთ. წვეულებებზე წასასვლელად ჩვენ ბევრი მეგობარი არ გვყავს, მაგრამ ონლაინ კონტაქტები გვყავს, რომლებთანაც უფრო კარგად ვართ. ჩვენ არ გვაღელვებს რას საუბრობს ხალხი ჩვენზე. ბევრი ჩვენთაგანი დამალული ცხოვრობს, მხოლოდ რამდენიმე ჩვენთაგანთან შეგიძლიათ კონტაქტი. სხვებს პოპულარობა უნდათ, ყველა მათგანი უკვე ცნობილია ჩვენს გვირაბებში. ჩვენ კიბერპანკები ვართ.
ჩვენზე ამბობენ: “უცნაურია”, “შეშლილია”, – მაგრამ ისინი, ინფორმაციისგან და თავისუფალი იდეებისგან შორს რომ ცხოვრობენ. საზოგადოება აზიანებს გონებას საერთო ფიქრითა და კლიშეებით. კიბერპანკები გარეგნობის მიღმა არიან. რომლებმაც ნაცნობობის გარეშე დაიწყეს და ახლა არტ-ტექნომანიაკები არიან, ელექტრომუსიკოსები. კიბერპანკი აღარაა ლიტ.ჟანრი, სუბკულტურაც კი არაა. ახალ კულტურასთანაა შერწყმული. ჩვენ უკვე ყველანი კიბერპანკები ვართ.
2. საზოგადოება, რომელშიც ვცხოვრობთ კონსერვებითაა გატენილი. მთავრობა, რომელიც რეფორმებს გვაწვდის მხოლოდ ნაბიჯია დიდ ნახტომამდე ჩვენ რომ შევასრულებთ. საზოგადოებას არ შეუძლია სიახლის მიღება, რადგან ახასიათებს მონატრება ძველის მიმართ. იმდენი შიში აქვთ რომ იარაღს იყენებენ. ქართულად რომ ვთქვათ, დღევანდელ კვერცხს ხვალინდელი ქათამი გერჩივნოსო. ჩვენი საზოგადოება ავად არის და განკურნება უნდა. განკურნება კი სისტემის შეცვლაა..
3. სისტემა დაძველდა, მთავრობას კი უნდა შევცვალოთ, ჩვენ ხომ ინფორმაციის ეკლიფსში ვცხოვრობთ. მაგრამ უნდათ რომ ბრმად დავუჯეროთ. ასე ტყუილი იქცევა სიმართლედ, სიმართლე კი – დანარჩენ სხვად. თავიდან ვიწყებთ თანამშრომლობას, მაგრამ არ შეგვიძლია ავიტანოთ დესინფორმაცია, განვითარებულ ქვეყნებშიც რომ ხდება. ნეტია, სადაც შეგვიძლია ინფორმაციის ულიმიტოდ გატანა. იქ მეფენი ვართ. სიტყვები იცვლება, მაგრამ წესები რჩება. ახალი წესები გვინდა. ააშენე წესები ხვალინდელი დღისთვის.
4. სხვები თუ მიკრო-უნივერსზე ფიქრობენ, ჩვენი ხედვა გლობალურია. ჩვენ ვამბობთ, რომ ჭიქა არაა ნახევრად ცარიელი, ვაკუუმითაა სავსე. მალე ყველაფერი ნეტში გადაინაცვლებს მილიტარიზმიდან დაწყებული მოფსმამდე. ადამიანები 1-იანებისა და 0-იანების აბსურდში დაიკარგებიან. ის ვინც ინტერნეტს აკონტროლებს, ინფრომაციასაც აკონტროლებს. ნეტი აკონტროლებს თავს. ცუდი ადამიანისგან მოდის და კარგი – ტექნიკისგან. თუ არ გააკონტროლე ინფორმაცია, ის გაგაკონტროლებს შენ.
ბიო-პანკი
რუი მურაკამი არის მწერალი, ვინც თავის წიგნებში აერთიანებს რიტუალურ მკვლელობებს, ბიოტექნიკას, ტერორიზმისა და ჰაკერთა თავდასხმებს. ამიტომ გასაკვირი იქნებოდა ჰიკიკიმორთა ცხოვრებისთვის გვერდი აევლო და “პარაზიტებში” რიგითი იაპონელი სოციოპათის ცხოვრება გვიჩვენა, ოთახში ინტერნეტთთან ერთად ჩაკეტვის მერე ჭკუიდან როგორ იშლება. მაგალითად, ჯერ ახალგაზრდა უიჰარა დარწმუნებულია, რომ მის ორგანიზმში პარაზიტი ცხოვრობს, თანაც ერთადერთი მისიით: მოკლას ის ვინც სიკვდილისთვის დააპროგრამა. ოჯახი, რა თქმა უნდა, აშინებდა, ზრუნავდა, ინტელექტუალური საუბრებით დაწყებული ყოველდღიურ თემებზე ესაუბრებოდა. ექიმები, რა თქმა უნდა, ტრანკვილიზატორებს ატენიდნენ იმდენს, რომ სიარულიც აღარ შეეძლო და ხოხავდა. მაგრამ როცა გამოფხიზლდებოდა, პერიოდულად სქესობრივი სურვილები იმდენად მოწოლილი ჰქონდა, გამალებით ანძრევდა, არც იმის ერიდებოდა, რომ დედამისი ხედავდა, არა თუ იმის, რომ გამალებისგან ფალოსზე კანს იზიანებდა. მურაკამმა კი ისტორია იმით დაძაბა, რომ უიჰარამ ტელევიზიით ნანახი ქალი აიკვიატა და მივიდა პარაზიტის ბრალეულამდე. პარაზიტების, რომლებმაც შექმნეს ისეთი, როგორიცაა და, სხვათაშორის, იაპონურ სუბკულტურაში იმ ადამიანებს, რომლებიც არ მუშაობენ და სხვების ხარჯზე ცხოვრობენ პარაზიტები ჰქვიათ.
ჭიანჭველასავით შრომობს, არამედ საზოგადოების, სოციალური ქსელების, ეთენშენ ჰორული ცხოვრებისადმი ფობიას, იაპონელებს ნულოვანი მათემატიკური ნიჭით და როგორ ადვილად შეუძლიათ გადევნონ იაპონელებმა მათთვის უცხო, კალაპოტიდან ამოვარდნილი წევრი. მაგრამ საქმე იმ უტოპიურ მდგომარეობამდე მიდის, რომ მასა თავად ხდება უცხო, ჰიკიკიმორი, და საბოლოოდ, ადამიანები ოთხკედელშუა იკეტებიან და აღარ კონტაქტობენ, ანუ სუბკულტურა კულტურა ხდება, მიღებული ფორმა, მოდა. რაც ვნახეთ ფილმში “ტოკიო”, პიცის დამტარებელი რობოტის სახე, იდეალურად მოწყობილი სახლი, მიწისძვრა ანუ ამ იდეალურად მოწყობილი სახლების ზანზარი, რაც ერთადერთია ადამიანები სახლებიდან ქუჩებში რომ გამოიყვანა, ამ სახლების თავზე დამხობისგან თავდაცვამ. ზოგადად, ეს “ტოკიო” საინტერესო ფილმია, არა მხოლოდ ჰიკიკიმორის თვალსაზრისით, პირველ ორ ნაწილში განხილულია 1) სარგებლის თემა, როცა ისმევა საკითხი რამდენადაა სასარგებლო რომელიმე ნივთი ადამიანზე და 2) უცხოობის თემა, როგორ არიან ტოლერანტები არატოლერანტები არატოლერანტების მიმართ.
აი, არის ასეთი მანგა/ანიმე იგივე თემატიკით “კეთილი იყოს თქვენი მობრძანება NHK”, სადაც ჰიკიკიმორი უიჰარასგან განსხვავებით, ათლეტი და კეთილი ადამიანია. იმედი რომ აქვს, გეიმებით ფულს ვიშოვნიო, ქსელურ მარკეტინგშიც გაეხვევა, სადაც წამლები უნდა გაყიდოს. “პარაზიტებისგან” განსხვავებით, ჰეფი ენდური მანგაა. არ ვიცი, რამდენად რეალურ ფაქტებზე დაწერა მურაკამმა, მაგრამ დღეისობით იაპონიაში 50 ათასზე მეტი ჰიკიკიმორია, მათში იყო ერთი ოტაკუ (მანგასა და ანიმეზე შეშლილი ტიპი), კლასიკური ჰიკიკიმორი ბავშვი, რომელიც 10 წელს გადასცდა და სერიული მკვლელი გახდა, ცნობილი თავისი პორნოგრაფიული ოთახით. ეს ერთი მაგალითი ბევრიდან, მაგრამ ზოგადად, მურაკამი ასეთ მანიაკ ჰიკიკიმორებზე წერს. მაგალითად, ტიპზე, ვისაც ფორუმი არ უყვარს და ჰაკავს, ადმინებს კლავს და ა.შ. რომანი მეილების ფორმით მიმდინარეობს, ერთგვარი მეილური დიალოგია. და გვასწავლის, რომ: მიუხედავად იმისა, რომ ყოველი მეორე მეტყვის, ლოდინი არ უყვარს, იმედი მაინც აქვს. იმედი არის ლოდინი, ლოდინი არის იმედი. იმედი არის პიროვნული პრობლემა. იმედი ისეთი საზარელი ინსტინქტია, რომ მთავრობა უნდა ჩაერთოს, ადამიანებს ბოლო იმედიც რომ გაუქრონ, იმუშავონ ბიო მეცნიერებმა, რომ იმედის პარაზიტები ამოძირკვონ.
Merz AnnA Blume 